Phó Chủ tịch Hội Nhà báo Việt Nam Trần Trọng Dũng phát biểu khai mạc tại Hội thảo.

Phát biểu khai mạc tại Hội thảo, Phó Chủ tịch Hội Nhà báo Việt Nam Trần Trọng Dũng khẳng định: Chuyển đổi số đã, đang là xu thế tất yếu diễn ra mạnh mẽ trong hầu hết các lĩnh vực kinh tế - xã hội hiện nay. Là lĩnh vực phản ứng nhạy bén với mọi biến động của đời sống kinh tế - xã hội, báo chí truyền thông cần đi đầu trong công cuộc chuyển đổi số quốc gia. Thực hiện chủ trương chuyển đổi số quốc gia của Chính phủ, ngày 6-4-2023 Phó Thủ tướng Trần Hồng Hà ký Quyết định số 348/QĐ-TTg phê duyệt Chiến lược “Chuyển đổi số báo chí đến năm 2025, định hướng đến năm 2030” nhằm mục tiêu xây dựng các cơ quan báo chí theo hướng chuyên nghiệp, nhân văn, hiện đại; làm tốt sứ mệnh thông tin tuyên truyền phục vụ sự nghiệp cách mạng của Đảng, sự nghiệp đổi mới của đất nước; bảo đảm vai trò dẫn dắt, định hướng dư luận xã hội, giữ vững chủ quyền thông tin trên không gian mạng; đổi mới hiệu quả trải nghiệm của độc giả; tạo nguồn thu mới; thúc đẩy phát triển ngành công nghiệp nội dung số.

Cách mạng công nghiệp lần thứ tư mở ra một thời đại mới cho báo chí, truyền thông, thời đại của kết nối in-tơ-nét vạn vật và trí tuệ nhân tạo. Đây là một xu thế tất yếu đòi hỏi các cơ quan báo chí phải thay đổi tư duy, đầu tư nguồn lực con người và công nghệ để thực hiện việc chuyển đổi số một cách linh hoạt và phù hợp thực tế. Một trong những thách thức lớn đổi với chuyển đổi số báo chí là vấn nạn vi phạm bản quyền nội dung số, theo đó hiện tượng vi phạm quyền pháp lý được cấp cho người tạo ra hoặc sở hữu nội dung số để kiểm soát việc sao chép, phân phối và sử dụng nó trong môi trường số hóa đang diễn ra phổ biến với tốc độ cao, tính chất ngày càng nghiêm trọng, phức tạp, phạm vi ngày càng rộng. Đây chính là rào cản lớn đối với chuyển đổi số báo chí ở các cơ quan báo chí hiện nay. Bảo vệ bản quyền báo chí trên môi trường số trở thành vấn đề cấp bách với mọi nhà báo, mọi cơ quan báo chí.

Mặc dù về mặt pháp luật, chúng ta đã có những công cụ như Luật Sở hữu trí tuệ, Luật Báo chí, Luật Tiếp cận thông tin cùng 10 Điều Quy định về đạo đức nghề nghiệp của người làm báo gồm những điều khoản nhằm cảnh báo, ngăn ngừa, phát hiện và xử phạt vi phạm bản quyền. Nhưng việc phân định quyền quản lý nhà nước về sở hữu trí tuệ hiện còn bị phân tán, chưa có sự thống nhất cũng như phối hợp chặt chẽ giữa các đơn vị chức năng; các quy định về trình tự, thủ tục thực hiện các biện pháp chế tài xử phạt còn chưa đầy đủ, ở mức thấp, chưa rõ ràng và còn mâu thuẫn, chồng chéo gây khó khăn trong việc xử lý các hành vi vi phạm cũng như bảo vệ bản quyền tác giả một cách hiệu quả.

Phó Chủ tịch Hội Nhà báo Việt Nam Trần Trọng Dũng cho rằng bảo vệ bản quyền báo chí thúc đẩy sự sáng tạo và đầu tư cho hoạt động sáng tạo nội dung báo chí, tạo động lực cho các nhà báo và các cơ quan báo chí đầu tư vào các dự án phát triển nội dung, các dự án đổi mới sáng tạo báo chí. Bảo vệ bản quyền báo chí giúp ngăn chặn hiện tượng ăn cắp các chất liệu báo chí, giả mạo báo chí để lan truyền các thông tin sai lệch, xuyên tạc, tin giả mạo, thúc đẩy một nền báo chí với “hàng thật” và “hàng chất lượng cao”. Bảo vệ bản quyền báo chí là điều kiện tiên quyết để bảo vệ nguồn tài chính của cơ quan báo chí cũng như thực thi hiệu quả các mô hình kinh doanh nội dung số, góp phần giải bài toán về kinh tế báo chí truyền thông ở các cơ quan báo chí hiện nay.

Phát biểu chào mừng Hội thảo, Tổng Biên tập Báo Đại biểu Nhân dân Phạm Thị Thanh Huyền khẳng định: Cách mạng 4.0 đã mang đến sự thay đổi lớn lao về công nghệ, thay đổi cả công nghệ làm báo và thay đổi hành vi của độc giả. Trong bối cảnh đó, báo chí không có cách nào khác là phải chuyển đổi số để tồn tại và phát triển. Nhờ chuyển đổi số, nhiều cơ quan báo chí ngày càng chuyên nghiệp, nhân văn, hiện đại hơn. “Tuy nhiên, quá trình chuyển đổi số báo chí cũng gặp nhiều khó khăn, nhất là vấn đề bản quyền trên môi trường số, đòi hỏi có giải pháp bảo vệ hiệu quả, đặc biệt là giải pháp công nghệ và hoàn thiện hành lang pháp lý”, Tổng Biên tập Báo Đại biểu Nhân dân Phạm Thị Thanh Huyền chia sẻ.

Về phía các cơ quan báo chí, Tổng Biên tập Báo Hà Nội Mới Nguyễn Minh Đức nhận định: Trong Luật Sở hữu trí tuệ, quyền tác giả là một trong các quyền cơ bản của người sáng tạo, của đơn vị sản xuất và cung cấp nội dung. Quyền tác giả phát sinh kể từ khi tác phẩm được sáng tạo và được thể hiện dưới một hình thức vật chất nhất định, không phân biệt nội dung, chất lượng, hình thức, phương tiện, ngôn ngữ đã công bố hay chưa công bố, đã đăng ký hay chưa đăng ký. Các giá trị về tính trung thực và liêm khiết trong việc thu thập, xử lý và truyền tải thông tin cũng được xã hội thừa nhận như một quy tắc, nền tảng cơ bản vững chắc trong hoạt động báo chí - truyền thông.

Tổng Biên tập Báo Hà Nội Mới Nguyễn Minh Đức cho biết tình trạng vi phạm bản quyền các tác phẩm báo chí vẫn diễn ra khá phổ biến, đặc biệt là đối với các sản phẩm báo chí điện tử. Tốc độ và quy mô vi phạm ngày càng phức tạp và tinh vi. Đây có thể coi là vấn nạn trong thời đại “bùng nổ” của các nền tảng mạng xã hội, mà “nạn nhân” lớn nhất là các cơ quan báo chí. Trên thực tế, chỉ cần một đơn vị đăng tải bài báo về một vấn đề “nóng” bất kỳ hay một sản phẩm báo chí có chất lượng, được tác giả tâm huyết, đầu tư công phu thì ngay sau đó, không khó để tìm kiếm các bài đăng y hệt về nội dung cũng như hình ảnh trên nhiều trang tin điện tử. Đã và đang tồn tại thực trạng rất nhiều báo, trang tin điện tử, mạng xã hội… tự ý lấy tin, bài, sản phẩm của những đơn vị khác để đăng tải lại, phục vụ nhiều mục đích cho cá nhân và cơ quan, cũng như doanh nghiệp mình. Thậm chí, nhiều website, fanpage còn giả thương hiệu các đơn vị báo chí chính thống để đưa những thông tin chưa được xác thực. Chưa kể, có thể dễ dàng bắt gặp các bài báo được sao chép sử dụng một phần hay toàn bộ tin, bài, ảnh của các bài báo khác mà không trích dẫn hoặc trích dẫn không đầy đủ nguồn và rất khó để kiểm soát tình trạng các báo lấy bài của nhau. Vi phạm bản quyền có thể đến từ những trang web có địa chỉ rõ ràng, và cả các trang “3 không”: Không rõ nguồn gốc, không rõ cơ quan chủ quản, mạng xã hội. Nhiều sản phẩm vừa được xuất bản đã bị các trang khác, các tài khoản mạng xã hội… tự ý lấy lại, khai thác, sử dụng trái phép mà không trích dẫn nguồn, dẫn đường link. Trong khi độc giả có xu hướng "đọc nhanh", tin tưởng các website, trang mạng xã hội này mà không cần đọc báo chính thống.

Về nguyên nhân dẫn đến vi phạm bản quyền ngày càng nhức nhối, theo Tổng Biên tập Báo Hà Nội Mới Nguyễn Minh Đức: Trước hết là do sự phát triển mạnh mẽ của in-tơ-nét và các thiết bị cho phép truy cập in-tơ-nét đã giúp việc truyền tải và sao chép các tác phẩm trở nên dễ dàng hơn bao giờ hết khi chỉ cần vài cú nhấp chuột là đã sao chép được. Nguyên nhân nữa là trình độ hiểu biết và ý thức của tổ chức, cá nhân về vấn đề này còn hạn chế. Chúng ta chưa đặt việc bảo vệ tài sản của mình là một nhiệm vụ quan trọng. Các cơ quan báo chí chưa quyết liệt trong việc đối phó với tình trạng này. Nhiều người có quyền không nhận thức được quyền của mình, không biết cách để bảo vệ quyền khi bị xâm phạm. Ngoài ra, trong nhiều trường hợp, luật pháp chưa thực sự bắt kịp với sự phát triển của công nghệ, vẫn còn “lỗ hổng” trong việc bảo vệ bản quyền tác giả một cách hiệu quả trong môi trường in-tơ-nét; mức xử phạt trong lĩnh vực vi phạm bản quyền báo chí còn nhẹ, chưa đủ sức răn đe. Việt Nam cũng chưa có một tổ chức hoạt động chuyên nghiệp để xử lý những xung đột giữa người vi phạm bản quyền và các cơ quan báo chí.

Tổng Biên tập Báo Hà Nội Mới Nguyễn Minh Đức cho rằng: Báo chí là một ngành có tính chất đặc thù, thông tin được phát triển liên tục và nhanh chóng. Do đó, việc bảo vệ bản quyền là vô cùng quan trọng để bảo đảm sự công bằng và chính xác của thông tin được phát hành cũng như giá trị của lao động báo chí.

Chia sẻ tình trạng vi phạm bản quyền trong lĩnh vực truyền hình, nhà báo Nguyễn Thanh Vân, Phó Trưởng Ban Kiểm tra - Đài Truyền hình Việt Nam cho biết, Đài Truyền hình Việt Nam thường xuyên bị đánh cắp bản quyền nội dung. Nhiều trang mạng còn mạo danh logo, thương hiệu của Đài để cắt ghép nội dung sai lệch; quảng cáo, bán thuốc đông y... “Đài Truyền hình Việt Nam có Ban Kiểm tra với lực lượng 40-50 nhân sự mà còn gặp nhiều khó khăn trong việc ngăn chặn, xử lý hành vi vi phạm bản quyền”, nhà báo Nguyễn Thanh Vân chia sẻ.

Bảo vệ bản quyền báo chí từ góc nhìn văn hóa đạo đức người làm báo, PGS, TS. Đỗ Thị Thu Hằng, Ủy viên Ban Thường vụ, Trưởng Ban Nghiệp vụ - Hội Nhà báo Việt Nam cho rằng: Việc vi phạm bản quyền báo chí không chỉ là vấn đề vi phạm pháp luật mà hơn thế, đó là sự xuống cấp đạo đức và văn hoá. Giá trị cốt lõi của nhà báo và toà soạn báo là tính chính trực, trung thực, tôn trọng khách quan, tôn trọng sự thật và quyền sở hữu trí tuệ. Việc nhà báo vi phạm bản quyền báo chí thường được coi là vi phạm chuẩn mực đạo đức và các tiêu chuẩn về văn hoá truyền thông vì nó liên quan đến một loạt giá trị quan trọng trong nghề báo và truyền thông, bao gồm: (1) Sự trung thực và đáng tin cậy; (2) Tôn trọng quyền sở hữu trí tuệ; (3) Tính đa dạng và độc lập trong nguồn tin; (4) Đề cao sáng tạo và sự công bằng.

PGS, TS. Đỗ Thị Thu Hằng, Trưởng Ban Nghiệp vụ Hội Nhà báo Việt Nam tham luận tại Hội thảo.

PGS, TS. Đỗ Thị Thu Hằng cũng nhận định: Tình trạng một tỷ lệ không nhỏ người dùng, bao gồm cả các nhà báo và những nhà sáng tạo nội dung còn thiếu hiểu biết về quyền bản quyền và có thể vi phạm bản quyền một cách không chủ ý. Ý thức tự bảo vệ bản quyền, những kiến thức, kỹ năng, chuẩn mực văn hoá và đạo đức của nhà báo và cơ quan báo chí chưa thật sự được quan tâm tương xứng với mức cần thiết của nó.

Đề xuất giải pháp để việc bảo vệ bản quyền báo chí trên nền tảng số hiệu quả hơn, PGS, TS. Đỗ Thị Thu Hằng cho rằng: Hội Nhà báo Việt Nam và Hội Truyền thông số cần có bộ công cụ số để các quan báo chí nhận diện thương hiệu, làm nhãn bản quyền. Các cơ quan báo chí cần hợp tác, chia sẻ kinh nghiệm để cùng nhau bảo vệ bản quyền nội dung. Bên cạnh đó, các cơ quan báo chí cần tăng cường giáo dục đạo đức, văn hóa cho nhà báo.

Cũng đề xuất đến giải pháp, nhà báo Nguyễn Đức Hiển, Phó Tổng Biên tập Thường trực Báo Pháp luật TP. Hồ Chí Minh cho rằng, cần quy định rõ hơn về bản quyền trong luật chuyên ngành là Luật Báo chí; Hội Nhà báo Việt Nam cần sớm thành lập trung tâm bảo vệ bản quyền báo chí; bổ sung quy định về bản quyền báo chí trong Luật Sở hữu trí tuệ...

Ký kết thỏa thuận hợp tác giữa Hội Nhà báo Việt Nam và Hội Truyền thông số Việt Nam về “Nâng cao năng lực, kiến thức thực thi pháp luật bản quyền, phổ biến kiến thức và đạo đức văn hóa cơ quan báo chí trong thực thi bảo vệ bản quyền tác phẩm báo chí”.

Về phía Cục Báo chí (Bộ Thông tin và Truyền thông), Phó Cục trưởng Đặng Thị Phương Thảo cho biết, trong thời gian qua, Cục đã rất tích cực trong việc trợ giúp các cơ quan báo chí đấu tranh với vấn nạn vi phạm bản quyền. Tiêu biểu là với việc sửa đổi Luật Báo chí, Cục đã tham mưu cho Bộ một nội dung quan trọng là hoạt động báo chí trên không gian số nhằm đáp ứng sự phát triển của báo chí trong tình hình mới. Trong đó bản quyền báo chí là điểm nhấn. Bên cạnh đó Cục cũng đang tham mưu với Bộ xây dựng quy trình chuẩn nhằm trợ giúp báo chí đấu tranh với vi phạm bản quyền.

Ở thời điểm hiện tại, các cơ quan báo chí nếu phát hiện ra vi phạm bản quyền có thể trực tiếp thông báo tới Cục Báo chí hoặc Cục Phát thanh, truyền hình và thông tin điện tử, chúng tôi sẽ xử lý kịp thời, kể cả nền tảng xuyên biên giới như Tiktok, Facebook… Trong thời gian qua Trung tâm Lưu chiểu dữ liệu truyền thông số quốc gia của Cục đã có hai đề tài khoa học được nghiệm thu, đó là vận hành media hub để phối hợp với cơ quan báo chí đo, quét nội dung vi phạm bản quyền và hội đồng giúp xử lý vi phạm trong hoạt động báo chí. Các mô hình đang được chạy thử và có thể đưa vào triển khai diện rộng trong thời gian tới, Phó Cục trưởng Đặng Thị Phương Thảo nói thêm.

Trong khuôn khổ Hội thảo cũng đã diễn ra Lễ ký kết thỏa thuận hợp tác giữa Hội Nhà báo Việt Nam và Hội Truyền thông số Việt Nam về “Nâng cao năng lực, kiến thức thực thi pháp luật bản quyền, phổ biến kiến thức và đạo đức văn hóa cơ quan báo chí trong thực thi bảo vệ bản quyền tác phẩm báo chí”.

Nguồn: hoinhabao.vn