Sinh thời, Chủ tịch Hồ Chí Minh không chỉ là người khởi xướng, phát động các phong trào thi đua yêu nước, coi đó là một bộ phận quan trọng trong quá trình lãnh đạo của Đảng, quản lý của Nhà nước mà còn là tấm gương mẫu mực trong những phong trào thi đua. Ngay sau thành công của Cách mạng Tháng Tám năm 1945, trong bối cảnh giặc đói, giặc dốt hoành hành khắp nơi, giặc ngoại xâm lăm le, âm mưu lật đổ chính quyền cách mạng non trẻ, trước tình thế cách mạng ngàn cân treo sợi tóc, ngày 11-6-1948, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã ra “Lời kêu gọi thi đua ái quốc” động viên đồng bào, chiến sĩ phát huy truyền thống yêu nước thực hiện những nhiệm vụ cấp bách chống giặc đói, giặc dốt và giặc ngoại xâm, góp của, góp công vào sự nghiệp kiến thiết và bảo vệ đất nước “Như thế thì: Kháng chiến nhất định thắng lợi. Kiến quốc nhất định thành công”[1]. Hưởng ứng Lời kêu gọi của Người, cả nước đoàn kết một lòng, phát huy ý chí tự lực, tự cường, lòng tự hào, tự tôn dân tộc, vượt qua mọi hy sinh, gian khổ, không chỉ bảo vệ vững chắc chính quyền cách mạng, làm nên những mốc son chói lọi trong hai cuộc kháng chiến của dân tộc, hoàn thành thắng lợi sự nghiệp giải phóng miền Nam, thống nhất đất nước mà còn chung sức đồng lòng, phấn đấu đưa dân tộc Việt Nam sánh vai với bè bạn quốc tế.
Bác mong muốn toàn thể đồng bào, dù ở cương vị nào, làm công việc gì, đều phải tích cực thi đua yêu nước: “Bổn phận của người dân Việt Nam, bất kỳ sĩ, nông, công, thương, binh, bất kỳ làm việc gì, đều cần phải thi đua nhau: Làm cho mau/Làm cho tốt/Làm cho nhiều. Mỗi người dân Việt Nam, bất kỳ già, trẻ, gái, trai, giàu, nghèo… đều cần phải trở nên một chiến sĩ tranh đấu trên mặt trận: Quân sự, chính trị, kinh tế, văn hoá. Thực hiện khẩu hiệu: toàn dân kháng chiến/Toàn diện kháng chiến. Cách làm là: dựa vào: Lực lương của dân/Tinh thần của dân, để gây: Hạnh phúc cho dân”[2]. Muốn vậy: “Người người thi đua/Ngành ngành thi đua/Ngày ngày thi đua/Ta nhất định thắng/Địch nhất định thua”[3]. Với những ngôn từ vừa giản dị, gần gũi, dễ hiểu, dễ thực hiện vừa sâu sắc, toàn diện, Lời kêu gọi thi đua ái quốc của Người có sức lan toả sâu rộng, lôi cuốn mạnh mẽ, thôi thúc mọi ngành, mọi cấp, mọi người cùng thi đua xây dựng và bảo vệ Tổ quốc.
Thi đua phải thiết thực, gắn với công việc hàng ngày của mỗi người, đem lại lợi ích cho cá nhân, cho cộng đồng và cho đất nước. Người viết: “Tưởng lầm rằng thi đua là một công việc khác với những công việc làm hàng ngày. Thật ra, công việc hàng ngày chính là nền tảng thi đua”[4]. Người căn dặn: “Thi đua ái quốc phải có phương hướng đúng và vững… Phải có kế hoạch tỉ mỉ. Kế hoạch ấy phải do từng đơn vị nhỏ, từng gia đình, từng cá nhân bàn bạc kỹ, hiểu biết thấu, vui vẻ làm… Nội dung của kế hoạch phải thiết thực, rõ ràng, đúng mực”[5]. Từng câu, từng chữ trong “Lời kêu gọi thi đua ái quốc” của Bác đã mở đầu cho các phong trào thi đua yêu nước sôi nổi, lan rộng khắp cả nước, góp phần đắc lực vào thắng lợi của cách mạng nước ta.
Trong thư gửi thanh niên về thi đua ái quốc, ngày 1-8-1951, Người chỉ rõ: Thi đua là một cách rất tốt, rất thiết thực để làm cho mọi người tiến bộ. Thi đua làm cho đoàn kết chặt chẽ thêm. Và đoàn kết chặt chẽ để thi đua mãi, phải điều hòa 3 nhiệm vụ với nhau: gia tăng sản xuất, công việc hàng ngày và học tập (chính trị, văn hóa, tình hình trong nước và thế giới). Trong các việc thi đua ái quốc, cần phải nêu rõ tinh thần cần, kiệm, liêm, chính…
Ngày 1-5-1952, tại Đại hội các chiến sĩ thi đua và cán bộ gương mẫu toàn quốc, Người nhấn mạnh “Thi đua là một cách yêu nước thiết thực và tích cực. Thi đua là yêu nước, yêu nước thì phải thi đua. Và những người thi đua là những người yêu nước nhất…”[6]. “Thi đua ái quốc nhằm ba mục đích chính: diệt giặc đói, diệt giặc dốt, diệt giặc ngoại xâm. Tức là làm cho nhân dân no, ấm, biết chữ, làm cho Tổ quốc độc lập, tự do”[7].
Không chỉ phát động các phong trào thi đua, Người còn yêu cầu phải có sơ kết, tổng kết, kịp thời biểu dương, nêu gương, khen thưởng. Những hình thức khen thưởng có tác dụng động viên, khích lệ những người tham gia phong trào. Người viết: “Sau đợt thi đua, phải thiết thực kiểm tra, tổng kết, phổ biến kinh nghiệm, khen thưởng những người kiểu mẫu, nâng đỡ những người kém cỏi”. Trong các phong trào thi đua yêu nước, Người đặc biệt quan tâm và coi trọng gương mẫu của cán bộ, đảng viên. Họ nhất thiết phải luôn đi đầu trong phong trào thi đua yêu nước. Ngay từ năm 1927, khi xuất bản tác phẩm “Đường kách mệnh”, Người đã nêu 23 điều về “Tư cách một người cách mệnh”, trong đó có điều: “Nói thì phải làm”. “Cán bộ đi trước/Làng nước theo sau/Việc khó đến đâu/Cũng làm được hết”[8]. Trong bài phát biểu với các chiến sĩ thi đua ngày 3-5-1952, Người dạy: Cán bộ phải thi đua với quần chúng, xung phong làm gương mẫu cho quần chúng để kháng chiến mau thắng lợi, kiến quốc chóng thành công. Người cho rằng, một tấm gương sống có giá trị hơn một trăm bài diễn văn tuyên truyền. “Anh hùng, chiến sĩ thi đua đã là người tiên phong trong sản xuất, mà cũng là gương mẫu về đạo đức cách mạng… Các anh hùng và chiến sĩ thi đua cần phải luôn luôn dìu dắt, giúp đỡ những người chung quanh mình cùng tiến bộ. Mọi người đều phải cố gắng tiến kịp các anh hùng, chiến sĩ; anh hùng, chiến sĩ thì cần tiến mãi không ngừng”[9].
Thực hiện Lời kêu gọi của Chủ tịch Hồ Chí Minh, các phong trào thi đua ái quốc đã phát triển rộng khắp các vùng miền và thu hút tầng tầng, lớp lớp nhân dân tham gia. Trong thời kỳ kháng chiến chống thực dân Pháp xâm lược các phong trào thi đua như: “Diệt giặc đói, diệt giặc dốt, diệt giặc ngoại xâm”, “Bình dân học vụ”, “Hũ gạo kháng chiến”… đã cuốn hút, cổ vũ, động viên đông đảo đồng bào và chiến sĩ cả nước hăng say lao động sản xuất, thực hành tiết kiệm chống giặc đói; thi đua học tập xoá nạn mù chữ, chống giắc dốt và dũng cảm ngoan cường trong chiến đấu diệt giặc ngoại xâm làm nên chiến thắng lịch sử Điện Biên Phủ “lừng lẫy 5 châu, chấn động địa cầu”.
Trong cuộc kháng chiến chống đế quốc Mỹ xâm lược, các phong trào thi đua tiếp tục được duy trì và nở rộ trên khắp các lĩnh vực, các vùng miền trong cả nước. Các phong trào thi đua tiêu biểu như: “Mỗi người làm việc bằng hai vì miền Nam ruột thịt” ở miền Bắc, phong trào thi đua Ấp Bắc giết giặc lập công ở miền Nam. Phong trào “Sóng Duyên hải” trong sản xuất công nghiệp; “Gió Đại phong” trong sản xuất nông nghiệp; “Cờ Ba nhất” trong quân đội; “Trống Bắc lý” trong giáo dục; “Thanh niên Ba sẵn sàng”; “Phụ nữ Ba đảm đang”. Khẩu hiệu hành động: nhà nhà thi đua, người người thi đua, ngành ngành thi đua, ta nhất định thắng, địch nhất định thua, tất cả vì miền Nam ruột thịt, tất cả cho tiền tuyến, tất cả cho chiến thắng giặc Mỹ xâm lược đã động viên, cổ vũ, huy động toàn bộ sức người, sức của của hậu phương lớn miền Bắc chi viện cho tiền tuyến lớn miền Nam, khơi dậy sức mạnh tổng hợp toàn dân tộc đoàn kết“đánh cho Mỹ cút, đánh cho nguỵ nhào”, giải phóng hoàn toàn miền Nam, thống nhất Tổ quốc, cả nước cùng xây dựng chủ nghĩa xã hội.
Cả nước bước vào thời kỳ đổi mới, CNH, HĐH, bên cạnh những thuận lợi, đất nước đang đứng trước nhiều thử thách, khó khăn, đòi hỏi phải phát huy cao độ lòng yêu nước, tinh thần tự lực, tự cường, tự tôn dân tộc trong mỗi người Việt Nam trong công cuộc xây dựng và bảo vệ Tổ quốc. Vì vậy, việc đẩy mạnh phong trào thi đua yêu nước theo tư tưởng Hồ Chí Minh càng cần được nhận thức đầy đủ, nhân rộng và thực hiện một cách hiệu quả hơn. Ngày 21-5-2004, Bộ Chính trị Ban chấp hành Trung ương Đảng khóa IX đã ra Chỉ thị số 39-CT/TW về việc tiếp tục đổi mới, đẩy mạnh phong trào thi đua yêu nước, phát hiện, bồi dưỡng, tổng kết và nhân điển hình tiên tiến. Cùng với quá trình đẩy mạnh CNH, HĐH đất nước, đưa nghị quyết Đại hội X của Đảng vào cuộc sống, Bộ Chính trị ra Chỉ thị số 06-CT/TW ngày 07-11-2006 về tổ chức Cuộc vận động “Học tập và làm theo tấm gương đạo đức Hồ Chí Minh”. Công tác thi đua khen thưởng thời kỳ này đã tập trung khắc phục những yếu kém, tạo sự đồng bộ trong từng khâu tổ chức, thực hiện thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội, phát huy sức mạnh đoàn kết, hưởng ứng tích cực các phong trào thi đua yêu nước, đấu tranh trên các mặt trận tư tưởng, chính trị, văn hoá... chống mọi âm mưu, thủ đoạn của kẻ thù, chống đói nghèo và lạc hậu, xây dựng đất nước theo mục tiêu “dân giàu, nước mạnh,dân chủ, công bằng văn minh”.
Ngày 4-3-2008 Thủ tướng Chính phủ ban hành Quyết định số 258/QĐ-TTg về việc lấy ngày 11-6 hàng năm là “Ngày Truyền thống thi đua yêu nước”. Đây là dịp để nhân dân đẩy mạnh việc học tập và làm theo tư tưởng Chủ tịch Hồ Chí Minh về thi đua yêu nước, gắn với việc triển khai sâu rộng và có hiệu quả cuộc vận động “Học tập và làm theo tấm gương đạo đức Hồ Chí Minh”; nâng cao nhận thức và trách nhiệm của các cấp uỷ đảng, chính quyền, các tổ chức chính trị - xã hội và nhân dân đối với công tác tổ chức, vận động và hưởng ứng phong trào thi đua yêu nước trong thời kỳ đẩy mạnh CNH, HĐH đất nước và hội nhập quốc tế. Các phong trào thi đua yêu nước: Tích cực đẩy mạnh và nâng cao chất lượng cuộc vận động “Học tập và làm theo tấm gương đạo đức Hồ Chí Minh”, cuộc vận động “Phụ nữ giúp nhau xoá đói giảm nghèo”, phong trào “Chung tay cải cách thủ tục hành chính”, cuộc vận động “Toàn dân đoàn kết xây dựng đời sống văn hoá” gắn với nhiệm vụ xây dựng xã, phường trong sạch, vững mạnh, không có tệ nạn xã hội. Cuộc vận động ngày vì người nghèo; phong trào lao động giỏi, lao động sáng tạo trong công nhân và người lao động, phong trào nông dân thi đua sản xuất kinh doanh giỏi; phong trào phụ nữ giỏi việc nước đảm việc nhà; phong trào thanh niên tình nguyện xây dựng và bảo vệ Tổ quốc; phong trào Công an nhân dân thi đua thực hiện 6 điều Bác Hồ dạy, phong trào “Vì an ninh Tổ quốc”; phong trào thi đua quyết thắng trong lực lượng vũ trang... là hình thức thi đua mới trong tình hình mới.
Đại hội XI của Đảng đưa ra 3 đột phá chiến lược: “Hoàn thiện thể chế nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa. Phát triển nguồn nhân lực. Xây dựng hệ thống kết cấu hạ tầng”[10], đồng thời Đại hội nhấn mạnh: “Tổ chức các phong trào thi đua yêu nước, vận động các tầng lớp nhân dân thực hiện các nhiệm vụ phát triển kinh tế, văn hóa, xã hội, quốc phòng, an ninh, đối ngoại…”, phát huy sức mạnh tổng hợp của “ngành ngành thi đua, nhà nhà thi đua, người người thi đua” nhằm thực hiện thắng lợi mục tiêu “dân giàu, nước mạnh, dân chủ, công bằng, văn minh” để đến năm 2020 nước ta cơ bản trở thành nước công nghiệp theo hướng hiện đại.
Để thực hiện thắng lợi Nghị quyết Đại hội XI của Đảng, cả nước thấm nhuần sâu sắc tư tưởng và lời Bác dạy về thi đua yêu nước, tiếp tục thực hiện Chỉ thị 03-CT/TW của Bộ Chính trị về tiếp tục đẩy mạnh việc học tập và làm theo tấm gương đạo đức Hồ Chí Minh gắn với thực hiện Nghị quyết Trung ương 4 (khóa XI) về “Một số vấn đề xây dựng Đảng hiện nay”, trong đó, phải đặc biệt nêu gương “Cán bộ xung trước/Làng nước theo sau/Việc khó đến đâu/Cũng làm được hết”, quyết tâm xây dựng Đảng ta thật sự trong sạch, vững mạnh, tiếp bước truyền thống vẻ vang của Đảng hơn 83 năm qua trong công cuộc đổi mới và hội nhập quốc tế hôm nay. Kết quả thực tế tiếp tục khẳng định giá trị và ý nghĩa to lớn của phong trào thi đua yêu nước mà Bác Hồ kính yêu đã phát động cách đây tròn 65 năm.
Ths. Nguyễn Thị Huyền
Học viện Hải quân
-------------------------------------
[1] Hồ Chí Minh toàn tập, t.5, Nxb CTQG, H.2002, tr.444.
[2] Sđd, t.5, 419.
[3] Sđd, t.5, tr.557.
[4] Sđd, t.5, tr.658.
[5] Sđd, t.6, tr.270.
[6] Sđd, t.6, tr.473.
[7] Sđd, t.6, tr.236.
[8] Sđd, t.12, tr.204.
[9] Sđd, t.9, tr.200.
[10] Văn kiện Đại hội lần thứ XI của Đảng, Nxb CTQG, H.2011, tr.106.