Nén nỗi đau riêng

Ở cái tuổi xấp xỉ 80, nhạc sĩ Phạm Minh Tuấn – tác giả của bài hát “Bài ca không quên” vẫn minh mẫn không nguôi nhớ về những khoảng khắc đau thương, những thời kỳ oanh liệt của hàng triệu người con đã chiến đấu và hy sinh cho Tổ quốc, trong đó có nỗi đau riêng của gia đình ông. Khi nhắc đến hoàn cảnh ra đời của ca khúc “Bài ca không quên”, ông tâm sự: “Trong bài hát, có một phần nỗi đau riêng của gia đình tôi trong nỗi đau chung của đất nước, nỗi đau xé lòng khi tôi mất đi đứa con gái mới 6 tháng tuổi và nỗi đau âm thầm, dai dẳng của bà xã Hồng Cúc. Đó là vào năm 1964, con gái đầu của ông chào đời. Cả hai vợ chồng cùng hoạt động bí mật trong rừng nên phải nuôi con trong điều kiện chiến tranh vô cùng vất vả, khó khăn. Một hôm, ông đang đi công tác ở Bến Tre, vợ ông dẫn đoàn cán bộ 18 đồng chí đi qua đoạn có địch phục kích ở vùng giáp ranh Tây Ninh. Sợ con khóc sẽ bị lộ, địch có thể phát hiện ra đoàn của mình, vợ ông đành chọn cách cho con bú và áp thật sâu con vào bầu ngực. 

Thời “không quên” ấy không chỉ là những kỷ niệm đẹp mà còn là nhiều ký ức đau đớn vì mất mát bởi chiến tranh. Không một vạt rừng nào trong khu căn cứ còn nguyên vẹn bởi đạn bom, hố bom chồng chéo lên hố bom. Rất nhiều lần mà người nhạc sĩ, chiến sĩ ấy không thể nhớ nổi phải tự tay mình đào huyệt giữa rừng già và còn rất nhiều đồng đội khác không còn thân xác sau những trận mưa bom. Vết thương lòng lớn nhất chẳng bao giờ lành là nỗi đau mất đứa con gái đầu lòng mới chỉ 6 tháng tuổi của ông trong một lần đoàn cán bộ rơi vào ổ phục kích của địch.

Viết sử bằng âm nhạc

Biến đau thương thành hành động, nhạc sĩ Phạm Minh Tuấn gác lại nỗi đau gia đình cùng Đoàn văn công Giải phóng phục vụ chiến đấu khắp các chiến khu Nam Bộ trong cuộc kháng chiến chống Mỹ, cứu nước. Ông đã “kiêm” đủ nhiều vai của đoàn từ sáng tác đến đến biểu diễn, từ nhạc công ghi-ta đến cả diễn viên cải lương “bất đắc dĩ”. Liên tiếp trong nhiều năm “không quên” đó là nhiều chuyến lưu diễn phục vị các đơn vị quân đội, dân công, du kích và đồng bào vùng giải phóng. Những đêm hành quân vụt qua nhiều đầm lầy, những khu rừng già, con sông, con suối giữa mưa giông, nắng cháy đổ nhiều mồ hôi và xương máu nhưng thật ấm áp tình người, nghĩa đồng đội, tình quân - dân.

Hiểu cuộc đời của ông, hiểu những tháng năm chiến đấu ác liệt trong bom đạn càng cắt nghĩa sâu sắc tại sao ông lại sáng tác bài hát đó thành công đến như vậy, xúc động đến như vậy. Hiểu bối cảnh lịch sử ra đời của bài hát và những gì mà tác giả đã gửi gắm cảm xúc lòng mình trong bài hát để lý giải tại sao nhạc sĩ Phạm Minh Tuấn lại liên tục dùng nhiều điệp từ, điệp ngữ “không quên”, “không bao giờ quên” đến như vậy. Tất cả những “lời mẹ ru con đêm đêm”, là “rừng lạnh sương đêm trăng suông”, “tháng ngày vất vả” ở những nơi “đất rừng xứ lạ”, “những mùa nước đổ”, để “gót mòn hành quân hối hả”, “em chống xuồng vượt qua pháo nổ”, trong “bước đường hành quân đói lả” nhưng vẫn “gạo cầm hơi, một điếu thuốc cũng chia đôi”, là cảm xúc về  “những người đã ngã” của những người “ôm súng giữ biên cương”...

Sáng ngày 30-4-1975, nhạc sĩ Phạm Minh Tuấn lúc đó đang cùng với những người bạn từng ở chiến trường tụ tập trước Trường Âm nhạc Việt Nam (nay là Học viện Âm nhạc quốc gia Việt Nam) ngóng chờ giây phút lịch sử và khi nghe tin qua Đài Tiếng nói Việt Nam báo tin Sài Gòn giải phóng, họ đã ôm lấy nhau mà cười trong nước mắt.

Tất cả sự kết nối, xâu chuỗi của lịch sử đất nước và sự trải nghiệm bằng chính cuộc đời của một nhạc sĩ sau khi miền Nam được giải phóng, đất nước được thống nhất, ông đã đau đáu nỗi niềm, đã trăn trở nhiều suy tư mang theo những “nỗi nhớ mênh mông” với “quê hương, với bạn bè, với cả cuộc đời”, để năm 1981, nhạc sĩ đã “gửi trọn đời cho tất cả” vào ca khúc bất tử “Bài ca không quên”. Và “Bài ca không quên” cùng với rất nhiều ca khúc nổi tiếng khác như “Tiếng hát dân công” (1961), “Qua sông” (1963), “Bài ca người nữ tự vệ Sài Gòn” (1968)... và các ca khúc sáng tác sau năm 1975 như “Việt Nam người ơi” (1975), “Đường tàu mùa xuân” (1976) “Thành phố tình yêu và nỗi nhớ” (1980), “Dấu chân phía trước” (1981), “Mùa xuân” (1983), “Khát vọng”, “Đất nước”, “Sao biển” (1985)... đã tạo nên bộ sưu tập dày dặn cho hành trang hơn 50 năm bền bỉ lao động và cống hiến cho nghệ thuật của một nhạc sĩ tài hoa. Sẽ không quá lời khi nói, nhạc sĩ Phạm Minh Tuấn là người chép sử bằng âm nhạc gắn liền với nhiều ca khúc đi cùng năm tháng. Bài hát “Bài ca không quên” càng khó quên hơn khi gắn liền với một bộ phim cùng tên và cũng là tên những chương trình nghệ thuật “Bài ca không quên” của Truyền hình Quốc phòng Việt Nam đã dàn dựng rất thành công, tạo nên ấn tượng sâu sắc cho hàng triệu khán thính giả trong nhiều năm qua mỗi khi đến các ngày lễ kỷ niệm 30-4, 27-7, 22-12.

Thông điệp bình dị và thiêng liêng mà nhạc sĩ Phạm Minh Tuấn đã gửi gắm và muốn gửi gắm, nhắc nhở những thế hệ con cháu sinh ra và lớn lên trong thời bình là cần phải biết nỗi đau của chiến tranh và phải biết trân quý nền hòa bình, cái ý nghĩa của độc lập, thống nhất non sông, cái tình của đồng đội, đồng chí, đồng bào mỗi khi nhắc đến sự kiện ngày 30-4 hằng năm. Thế hệ trẻ sinh ra khi đất nước đã im tiếng súng, được may mắn hưởng thụ “giây phút bình yên” đừng bao giờ quên tất cả những gì mà cha ông mình đã gian khổ chiến đấu cho quê hương, đã dũng cảm hy sinh cho đất nước, để tưởng nhớ và tri ân, để đừng bao giờ quên những ký ức hào hùng, thiêng liêng ấy.

Trong lịch sử âm nhạc cách mạng Việt Nam, có những được - mất trong cuộc đời riêng hòa quyện với niềm vui, nỗi đau chung để làm nên những khúc hát ấm nồng tình người, tình đất nước. Có những bài ca vừa sâu nặng một ký ức bi hùng, vừa bừng sáng niềm tin khát vọng không chỉ của thế hệ từng làm nên lịch sử, làm nên thắng lợi của cuộc kháng chiến chống Mỹ, cứu nước. Với “Bài ca không quên”, nhạc sĩ Phạm Minh Tuấn đã hát lên với cả lòng mình, hát cho quê hương, cho đồng đội và cho những người thân yêu của ông.

Trần Trung Hiếu
THPT Chuyên Phan Bội Châu - Nghệ An