Mỗi lần có dịp ngang qua Biệt thự số 9 Phù Đổng Thiên Vương (TP. Đà Lạt), tôi đều dừng lại xem phượng trắng phát triển thế nào bởi đây là cây phượng trắng duy nhất ở Việt Nam nở hoa. Cây này do nữ tiến sĩ Hà Ngọc Mai mang từ Úc về trồng năm 1998, sau 10 năm thì nở hoa. Phượng trắng nở giữa đại ngàn thông xanh, luôn làm ngất ngây người dân Đà Lạt và du khách bởi vẻ đẹp tinh khôi, sang trọng và độc đáo. Phượng trắng, tên khoa học là Jacaranda Alba (thường gọi White Jacaranda) là loài cây thân gỗ, trồng bằng hạt, khi 10 tuổi cây cao khoảng 10-11m, tán lá rộng 6-7m, thường nở hoa vào mùa xuân (từ tháng 1 đến tháng 4), hoa hình ống dài 4-5cm, nở từng chùm màu trắng muốt, chi chít hoa. Khi hoa rụng, trên mặt đất tạo thành một thảm hoa trắng bắt mắt.
Sau Tết Giáp Ngọ, bạn tôi ở Hải Phòng điện thoại vào nhờ mua giúp mấy quả phượng trắng gửi ra để ươm trồng. Ngoài này “rợp trời hoa phượng đỏ”, có thêm phượng trắng sẽ thú vị lắm!. Chủ nhật vừa rồi, tôi đến thăm gia đình TS Hà Ngọc Mai, nhưng chỉ gặp chồng chị, TSKH Trần Hà Anh, nguyên Phó Chủ nhiệm Ủy ban Khoa học Công nghệ Môi trường Quốc hội.
Tôi quen TSKH Trần Hà Anh từ khi anh còn làm Viện trưởng Viện nghiên cứu Hạt nhân Đà Lạt trong một dịp giao lưu thể thao. Không ngờ, nhà khoa học nổi tiếng ngành hạt nhân này chơi bóng bàn rất điệu nghệ và ấn tượng. Lối chơi của anh “đậm phong cách Pháp”, lịch lãm và đẹp mắt. Nói chuyện một hồi, tôi xin phép TSKH Hà Anh ra chụp cây phượng trắng. Năm nay rét đậm và kéo dài nên phượng trắng nở muộn và không “sung” bằng năm ngoái. Tôi đang mải mê chụp ảnh thì TS Ngọc Mai về. Đó là một phụ nữ phúc hậu, thông minh, cởi mở và thân thiện. Chúng tôi vừa chụp ảnh, vừa trò chuyện thoải mái như người thân trong gia đình.
Nghe nói chị đi du học, rồi “bén duyên” với hoa và cao su?
Bằng chất giọng Nam Bộ trầm ấm, TS Ngọc Mai tâm sự: Quê tôi ở Tiền Giang, từ nhỏ tôi đã yêu cây lúa và hoa trái quê mình. Năm 1954, khi tôi học lớp 6, tôi được ba cho sang Pháp du học và sau đó tôi học luôn lên tiến sĩ. Năm 1978, tôi cùng chồng về nước, làm việc ở Viện nghiên cứu Hạt nhân Đà Lạt. Chúng tôi muốn mang kiến thức đã học được góp phần dựng xây đất nước nên đã kêu gọi bạn bè ở nước ngoài giúp đỡ để xây dựng Phòng nuôi cấy mô, nhân giống nhiều loài hoa địa lan quý hiếm cho Đà Lạt bằng công nghệ “In-vitro” (phương pháp nhân giống trong ống nghiệm). Rất vui, vì người dân Đà Lạt đã đặt tên một loài địa lan do tôi mang từ nước ngoài về và nhân giống là “Lan đỏ Ngọc Mai”. Sau này vì hoàn cảnh gia đình, tôi xin chuyển về Viện Nghiên cứu cao su miền Nam. Hơn 10 năm ở đó, tôi đã nhân giống một số loài cao su năng suất cao, kháng bệnh tốt, thích hợp khí hậu, thổ nhưỡng Việt Nam. Chị kể: “Tôi hướng dẫn thực tập cho khá nhiều sinh viên về “Nuôi cấy mô”. Trong đó, có TS Nguyễn Tiến Thịnh, người gần đây nhất là PGS.TS Dương Tấn Nhựt - hiện là Viện phó Viện Sinh học Tây Nguyên.
Chị còn là tác giả phượng tím 9X?
TS Ngọc Mai bày tỏ: Tôi yêu Đà Lạt và “nặng nợ” với thành phố du lịch nổi tiếng này. Năm 1960, kỹ sư canh nông người Đà Lạt (tốt nghiệp tại Pháp) Lương Văn Sáu được bạn nước ngoài gửi tặng mấy quả phượng tím. Ông ươm trồng và sống được ba cây (một cây gần chợ Đà Lạt, một cây trong Công viên Hoa, một cây bên nhà hàng Thủy Tạ) nở hoa rất đẹp, luôn làm ngỡ ngàng người dân và du khách thập phương, nhưng không đậu quả và khó nhân giống. Điều này đã khiến tôi trăn trở hoài.
Năm 1995, sau khi nghỉ hưu, tôi sang Úc thăm con gái, thấy nhiều đường phố, công viên, sắc phượng tím nở “tím” trời, đẹp vô cùng. Thế là tôi quyết định “hái” vài quả phượng tím, tách lấy hạt bỏ vào “phong bì” gửi về Đà Lạt, vừa gọn nhẹ, rẻ, nhanh, an toàn. Trong một tháng , tôi gửi bốn lần cho cháu gái Tuyết Lan ươm vào túi nilon (như ươm hạt hướng dương mà tôi đã từng hướng dẫn). Hơn tháng sau, tôi mang thêm hạt Phượng tím về Đà Lạt đề phòng “sự cố”. Rất mừng là hơn 90% hạt phượng tím đã mọc cây con, thật dễ thương. Tôi lại ươm tiếp toàn bộ số hạt mới mang về. Lứa đầu tiên, bán gần hết cho Công viên Hoa Đà Lạt, còn một ít tặng bạn bè, người thân. Lứa thứ hai (và cũng là cuối cùng) bán rộng rãi cho mọi đối tượng “yêu” phượng tím. Không ngờ, năm năm sau, phượng tím nở “tím” trời Đà Lạt mỗi độ xuân về trên các con đường Nguyễn Thị Minh Khai (vào chợ Đà Lạt), một số công viên, công sở, khu du lịch... Điều đặc biệt là, do số lượng nhiều, trồng sát nhau, được “lai chéo” nên phượng tím Đà Lạt (thế hệ 9X, do tôi mang về trồng và cả 6X, do kỹ sư canh nông Lương Văn Sáu gây giống) đều đậu quả. Trước đây, ba cây “phượng tổ” trồng quá xa nhau, không tự thụ phấn được, nên không đậu quả). Khi quả chín, vỏ khô giòn, mới thu hoạch, tách lấy hạt, ươm, trồng nên cây con khỏe mạnh, lớn nhanh, khoảng năm tuổi thì nở hoa đồng loạt, đẹp đến nao lòng. 
Về "sự tích" cây phượng trắng, thưa Chị?
Với niềm vui không giấu nổi, chị tâm sự: Năm 1998, tôi sang Úc du lịch và thăm nuôi cháu ngoại mới sinh. Gần ngày về, tôi đến thăm vườn ươm của một người Úc, tôi hỏi anh ta có cây gì lạ, quý hiếm không? Anh ấy bảo, có cây phượng trắng này quý lắm, tôi đã ghép “nó” mọc hoang trong rừng với gốc phượng tím nhà. Tôi nhìn thân và lá “nó” giống hệt phượng tím, gần sát gốc có mối ghép, do cây chỉ cao 30cm nên không có hoa. Tôi bán tín bán nghi, đành “liều” mua với giá 25 đôla Úc, hy vọng cây sẽ nở hoa trắng như anh người Úc nói. Bay về Sài Gòn lúc nửa đêm, vì sợ cây chết, tôi liền bắt xe lên Đà Lạt ngay, để hôm sau trồng luôn phượng trắng. Trồng, chăm sóc, nâng niu, theo dõi, ghi chép phượng trắng như chăm trẻ. Chờ đợi, hy vọng, chờ đợi... mãi đến năm thứ năm thì cây nở một chùm bé tẹo... mầu trắng. Tôi mừng rỡ như trúng số độc đắc. Lại chăm sóc, chờ đợi, kiểm chứng. Năm thứ sáu trở đi, mỗi năm, cây nở càng nhiều chùm hoa trắng muốt, tinh khôi như áo trắng học trò. Đặc biệt, từ năm thứ mười đến nay, cây nở “sung” lắm, luôn làm ngạc nhiên, thích thú những ai nhìn thấy. Tôi gom hết từng quả (được ít lắm), đang ươm thử, trồng thêm và tặng bạn bè cho “nó” con đàn cháu đống. Nhưng đến nay, “phượng trắng con” chưa chịu ra hoa. Tôi đang nhờ TS Nguyễn Thành Mến ở Viện Nghiên cứu Lâm nghiệp Tây Nguyên tìm cách nhân giống bằng kỹ thuật ghép từ cây “phượng trắng mẹ” này. Sau buổi trò chuyện, chị tặng tôi hai cây “phượng trắng con” với lời nhắn, về trồng một cây ở vườn nhà, còn một cây tặng bạn ở Hải Phòng!
Tình yêu quê hương, đất nước sâu nặng của TS Ngọc Mai và gia đình chị thật đáng khâm phục và trân trọng. Cùng với muôn loài hoa khác, phượng tím và phượng trắng của Chị đã làm nên thương hiệu “Đà Lạt - Thành phố Festival Hoa Việt Nam”.
Hà Hữu Nết
Hội Văn học Nghệ thuật Lâm Đồng
Số 2 Nguyễn Du, TP. Đà Lạt