Trong đời sống tinh thần, người Việt Nam luôn luôn hướng về Tổ tiên, nguồn cội. Giỗ Tổ Hùng Vương từ lâu đã in đậm trong cõi tâm linh của mỗi người dân Việt Nam, trở thành ngày Quốc lễ và biểu tượng của khối đại đoàn kết dân tộc Việt Nam.
Từ huyền thoại mẹ Âu Cơ đẻ trăm trứng, nửa theo cha xuống biển, nửa theo mẹ lên rừng đã khơi dậy ý thức về dân tộc, nghĩa đồng bào và gắn kết mỗi con người thành một khối đại đoàn kết 54 dân tộc anh em. Hai chữ đồng bào là khởi nguồn của yêu thương, đùm bọc, của sức mạnh Việt Nam được khởi nguồn từ thời Hùng Vương dựng nước và được hun đúc, kế thừa, phát huy lên tầm cao mới trong quá trình dựng nước và giữ nước của dân tộc Việt Nam. Vì vậy, dù ở phương trời nào, người Việt Nam đều nhớ ngày giỗ Tổ, hướng về vùng đất Cội nguồn - xã Hy Cương, Lâm Thao, Phú Thọ để tưởng nhớ, tôn vinh công lao của Người “khai thiên lập địa” - Quốc tổ Hùng Vương và mẹ Âu Cơ.
“Dù ai đi ngược về xuôi
Nhớ ngày giỗ Tổ mùng Mười tháng Ba
Khắp miền truyền mãi câu ca
Nước non vẫn nước non nhà ngàn năm”.
Bao đời nay, câu ca dao quen thuộc này vẫn vang lên trong tâm khảm người dân Việt Nam mỗi khi tháng Ba về! Người Việt Nam vốn có truyền thống, đạo lý sâu sắc về cách ứng xử với các bậc tiền nhân, với thế hệ đi trước bằng triết lý: “Uống nước nhớ nguồn”, “Ăn quả nhớ kẻ trồng cây”. Chính vì vậy, các thế hệ người Việt nối tiếp nhau luôn tỏ lòng tôn kính và biết ơn những người đã có công khai sinh ra đất nước, dân tộc, biết ơn tổ tiên, gia đình và dòng họ. Từ truyền thống, đạo lý đó đã phát triển thành một hệ ý thức văn hóa tinh thần, tín ngưỡng dân tộc độc đáo - tín ngưỡng thờ cúng tổ tiên của mỗi dòng họ và thờ cúng tổ tiên chung của cả dân tộc: Tín ngưỡng thờ tự các Vua Hùng và mẹ Âu Cơ - những người đã có công tạo dựng cơ đồ Việt Nam ngày nay.
Giỗ Tổ Hùng Vương - Lễ hội Đền Hùng là dịp để giáo dục truyền thống yêu nước, đạo lý “Uống nước nhớ nguồn”, biết ơn sâu sắc của thế hệ hôm nay với các Vua Hùng đã có công dựng nước và các bậc tiền nhân kiên cường chống giặc ngoại xâm giữ nước. Vì vậy, cuộc hành hương trẩy hội Đền Hùng đã trở thành nếp nghĩ, nét văn hóa truyền thống không thể thiếu đối với người Việt Nam yêu nước. Tất cả mọi người, không phân biệt già, trẻ, gái, trai, dân tộc, tôn giáo đang sinh sống trên mọi miền Tổ quốc đều tự hào mỗi khi về dự giỗ Tổ Hùng Vương và lễ hội Đền Hùng. Thông qua ngày giỗ Tổ, Tổ tiên ta còn có hoài bão muốn nhắc nhở hậu thế những kế sách giữ nước an dân. Đó là nỗi lo muôn thuở, là tấm lòng bao dung, tha thiết, rộng mở của Chư Tổ còn vang vọng mãi khắp núi sông: “Hãy chôn ta trên núi Cả, để đứng trên núi cao ta còn trông nom bờ cõi cho con cháu”.
Khắc ghi lời di huấn của Chư Tổ, nghìn năm trông coi và gìn giữ, đánh giặc và dựng xây, Đền Hùng đã trở thành biểu tượng của tinh thần dân tộc, là cội nguồn của sức mạnh, niềm tin, chói sáng của một nền văn hóa Việt Nam được khởi nguyên và hun đúc hàng ngàn năm lịch sử. Ý thức tâm linh cả dân tộc luôn hướng về: “Nước mở Văn Lang xưa/ Dòng vua đầu viết sử/ Mười tám đời nối nhau/ Ba sông đẹp như vẽ/ Mộ cũ ở lưng đồi/ Đền thờ trên sườn núi/ Muôn dân đến phụng thờ/ Khói hương còn mãi mãi”. Do vậy, kế tục truyền thống cao đẹp của cha ông, ngày 2-9-1945, nước Việt Nam dân chủ cộng hòa ra đời - bước ngoặt lịch sử, mở ra kỷ nguyên mới của dân tộc ta, cụ Huỳnh Thúc Kháng, Phó Chủ tịch nước, đã thay mặt Chính phủ VNDCCH lên làm lễ dâng hương tại Đền Hùng. Cụ trang trọng dâng lên bàn thờ tấm bản đồ Việt Nam và thanh kiếm là hai vật báu nói lên ý chí của Chính phủ và nhân dân ta trước họa xâm lăng đang đe dọa trở lại.
Ý chí quyết tâm của cả dân tộc được minh chứng qua “chín năm làm một Điện Biên/Nên vành hoa đỏ nên thiên sử vàng”. Thiên sử vàng “Lừng lẫy năm châu chấn động địa cầu” ấy đã đổi bằng mồ hôi, nước mắt, máu xương của triệu triệu người Việt Nam yêu tự do, độc lập. Mỗi người Việt Nam tự hào về truyền thống đánh giặc giữ nước của ông cha đồng thời phải có trách nhiệm với anh linh những người đã ngã xuống. Vì vậy, ngày 19-9-1954, tại Đền Hùng, Chủ tịch Hồ Chí Minh kính yêu đã căn dặn cán bộ, chiến sĩ Đại đoàn quân tiên phong trước khi về tiếp quản Thủ đô: “Các vua Hùng đã có công dựng nước, Bác cháu ta phải cùng nhau giữ lấy nước”. Lời căn dặn cũng là lời hứa quyết tâm của vị đứng đầu đất nước, dân tộc. Lời hứa và quyết tâm ấy đã được thực hiện vào mùa Xuân 1975, sau 30 năm gian khổ hy sinh, nhân dân ta đã quét sạch bọn xâm lược ra khỏi bờ cõi, giang san thống nhất, quy về một mối vẹn toàn.
Đền Hùng và lễ hội với tín ngưỡng giỗ Tổ Hùng Vương là khẳng định niềm tin vào truyền thống dựng nước và giữ nước của thế hệ hôm nay đối với các thế hệ cha ông đi trước đã hiến dâng xương máu để đổi lấy “cơ đồ” Việt Nam hôm nay. Xuất phát từ ý nghĩa tâm linh thiêng liêng ấy mà lễ hội Đền Hùng đi cùng với thời gian, trường tồn cùng lịch sử dân tộc Việt Nam suốt mấy nghìn năm dựng nước và giữ nước, trở thành điểm tựa, sức mạnh, niềm tin sắt đá để dân tộc ta “bay cao, bay xa”, quyết tâm xây dựng non sông ta, đất nước ta “to đẹp hơn, đàng hoàng hơn”. Với ý nghĩa đó, trải qua nghìn năm lịch sử, trước bao biến động thăng trầm, trong tâm thức của cả dân tộc, Đền Hùng vẫn là nơi của bốn phương tụ hội, nơi con cháu phụng thờ công đức Tổ tiên muôn đời!
Đền Hùng là nơi hội tụ và lan toả truyền thống “Uống nước nhớ nguồn”. Nơi đây không chỉ người Việt tự hào về đất Tổ và mẹ Âu Cơ mà qua các dòng lưu bút của các đoàn đại biểu quốc tế và bạn bè khắp năm châu từng đến thăm viếng Đền Hùng, chúng ta thật sự xúc động khi được biết: Đền Hùng và các di tích trên Nghĩa Lĩnh đã làm cho cả thế giới phải cúi đầu nghiêng mình vị nể ý thức cội nguồn dân tộc của chúng ta. Nhiều dòng lưu bút thừa nhận “Đền Hùng là nơi đặt nền móng cho lịch sử Việt Nam... Đền Hùng là một di tích vô giá của nhân dân Việt Nam. Đây là biểu tượng của tổ tiên dân tộc Việt Nam - một dân tộc đã có truyền thống dựng nước và giữ nước hàng nghìn năm”. Tự hào về ngày Quốc tổ, mỗi người Việt Nam càng phải có trách nhiệm trước hương hồn anh linh của Chư Tổ - mẹ Âu Cơ, góp sức tô điểm và phát huy sức sống trường tồn của giỗ Tổ Hùng Vương và lễ hội Đền Hùng trong công cuộc xây dựng và bảo vệ Tổ quốc hôm nay.
Lễ hội Đền Hùng là phong tục truyền thống ngàn đời của dân tộc Việt Nam Việt. Trong tâm thức người Việt, vùng đất Tổ đã trở thành “Thánh địa linh thiêng” của cả nước, nơi phát nguyên nguồn gốc dân tộc Việt. Vì vậy, Giỗ tổ Hùng Vương được tổ chức long trọng hàng năm với nghi thức đại lễ quốc gia, với sự hành hương “trở về cội nguồn dân tộc” của hàng triệu người từ khắp các nơi trong nước và kiều bào sống ở nước ngoài. Trải qua bao thăng trầm lịch sử, lễ hội đền Hùng vẫn được tổ chức vào tháng Ba âm lịch hàng năm, vẫn là Quốc Lễ để mỗi người Việt Nam hành hương về nguồn cội, tỏ lòng thành kính với các bậc tiên hiền đã có công “khai thiên lập địa”. Hội đền Hùng hay giỗ tổ Hùng Vương là ngày hội quần tụ, ca ngợi sự hưng thịnh của nòi giống, là biểu tượng của tinh thần cộng đồng tri ân tổ tiên. Người đến hội mang theo lòng ngưỡng mộ sâu đậm về quê cha đất tổ, một tín ngưỡng đã ăn sâu vào tâm thức người Việt Nam cho dù họ sống ở bất cứ phương trời nào! Điều này vừa khẳng định sự trường tồn của nền văn hiến rực rỡ, đậm đà bản sắc dân tộc Việt Nam được lưu giữ và phát huy lên tầm cao mới vừa là cơ sở, sức mạnh để Việt Nam khẳng định vị thế của mình trên trường quốc tế.
Phạm Thị Nhung - Đỗ Thị Nga
Học viện Chính trị