Những năm đầu 80 của thế kỷ thứ XX, khi đất nước vừa thoát khỏi chiến tranh, gặp muôn vàn khó khăn trên tất cả các lĩnh vực, đặc biệt là kinh tế khi bị cấm vận thương mại, Việt Nam đã chủ động gia nhập các điều ước quốc tế quan trọng về quyền con người. Ngay trong năm 1982, Việt Nam đăng ký trở thành thành viên của 4 công ước quốc tế quan trọng của Liên hiệp quốc về quyền con người bao gồm: Công ước về các quyền dân sự và chính trị (1966); Công ước về các quyền kinh tế, xã hội và văn hóa (1966); Công ước về xóa bỏ mọi hình thức phân biệt đối xử với phụ nữ (1979); Công ước về xóa bỏ mọi hình thức phân biệt chủng tộc (1969).

Đoàn Việt Nam tham dự hội nghị về nhân quyền của Liên hiệp quốc (Ảnh: TTXVN).

Ngay sau đó, đến nay Việt Nam đã trở thành thành viên của hầu hết các công ước quốc tế quan trọng khác liên quan đến nhân quyền như: Công ước về quyền trẻ em (1989) và hai nghị định thư bổ sung về trẻ em trong xung đột vũ trang và chống sử dụng trẻ em trong các hoạt động mại dâm và tranh ảnh khiêu dâm; Công ước về quyền của người khuyết tật (2006); Công ước chống tra tấn và các hình thức đối xử hoặc trừng phạt tàn bạo, vô nhân đạo hoặc hạ nhục con người...

Liên quan đến việc bảo vệ quyền con người và luật nhân đạo quốc tế, Việt Nam cũng tích cực tham gia vào hầu hết các công ước như Nghị định thư bổ sung Công ước Giơ-ne-vơ về bảo hộ nạn nhân trong các cuộc xung đột quốc tế; Công ước quốc tế về ngăn ngừa và trừng trị tội ác diệt chủng (1948); Công ước quốc tế về ngăn chặn và trừng trị tội ác A-pác-thai (1973); Công ước quốc tế về không áp dụng những hạn chế luật pháp đối với các tội phạm chiến tranh và tội ác chống nhân loại (1968); Công ước về chống tội phạm có tổ chức xuyên quốc gia (2000)…

Sau khi trở thành thành viên Tổ chức Lao động quốc tế (ILO) năm 1994, Việt Nam đã tham gia 20 công ước về quyền lao động như Công ước về tuổi tối thiểu của trẻ em được tham gia vào lao động công nghiệp; Công ước về trả công bình đẳng giữa lao động nam và nữ; Công ước về không phân biệt đối xử trong việc làm và nghề nghiệp; Công ước về lao động cưỡng bức hoặc bắt buộc; Công ước về chính sách việc làm; Công ước về lao động hàng hải v.v.

Đặc biệt, năm 2019, Quốc hội đã thông qua Bộ luật Lao động (sửa đổi) với nhiều quy định mới bảo đảm tốt hơn quyền của người lao động và gia nhập Công ước 98 của Tổ chức Lao động quốc tế (ILO) về quyền thương lượng tập thể. Công ước 98 là 1 trong 8 công ước cốt lõi của ILO trong khuôn khổ các nguyên tắc và quyền cơ bản trong lao động. Đây là công ước mang tính bản lề, trở thành một cấu phần quan trọng của các hiệp định thương mại tự do thế hệ mới, như CPTPP (Hiệp định Đối tác toàn diện và tiến bộ xuyên Thái Bình Dương) hay FTA giữa Việt Nam và EU, cũng như trong phần lớn chính sách về trách nhiệm xã hội doanh nghiệp của các công ty đa quốc gia.

Trong năm 2019, Việt Nam cũng đã bảo vệ Báo cáo quốc gia thực thi Công ước về các quyền dân sự, chính trị, một trong những công ước được xem là “khó” và thu hút được sự quan tâm cao của dư luận quốc tế. Phiên bảo vệ đã diễn ra thành công trên tinh thần trao đổi thẳng thắn. Việt Nam đã giải đáp rõ ràng với lập luận vững chắc về chính sách và pháp luật của Việt Nam về quyền con người, cũng như thực tiễn triển khai các nghĩa vụ theo Công ước. Chúng ta cũng cung cấp thông tin để giúp cho các thành viên Ủy ban công ước hiểu rõ hơn về tình hình thực tế Việt Nam, nhất là khi một số ủy viên còn tiếp cận với những thông tin không chính thống và không được kiểm chứng.

Với tất cả tinh thần trách nhiệm của mình, Việt Nam đã và đang thực hiện nghiêm túc các nghĩa vụ đối với các công ước quốc tế về quyền con người mà Việt Nam đã tham gia, trong đó có nghĩa vụ nội luật hóa, xây dựng cơ chế pháp luật quốc gia phù hợp với các quy định của Công ước. Trong vòng 10 năm, từ năm 2010, Việt Nam đặt nhiều trọng tâm trong việc hoàn thiện thể chế, chính sách pháp luật quốc gia đặc biệt về quyền dân sự và chính trị trên cơ sở tôn trọng nguyên tắc bình đẳng, không phân biệt đối xử, tạo tiền đề cho việc bảo đảm và phát huy các quyền của người dân trên từng lĩnh vực cụ thể như Nghị quyết số 48-NQ/TW ngày 24-5-2005 của Bộ Chính trị về Chiến lược xây dựng và hoàn thiện hệ thống pháp luật Việt Nam đến năm 2010, định hướng đến năm 2020, Nghị quyết số 49-NQ/TW ngày 2-6-2005 của Bộ Chính trị về Chiến lược cải cách tư pháp đến năm 2020… Hiến pháp  năm 2013 đánh dấu bước tiến quan trọng của Việt Nam trong nhận thức về quyền con người cũng như trách nhiệm của Nhà nước, các tổ chức, cá nhân trong việc công nhận, tôn trọng, bảo vệ và bảo đảm quyền con người, quyền công dân trên tất cả các lĩnh vực. Trên cơ sở các quy định của Hiến pháp năm 2013, nhiều văn bản quy phạm pháp luật thuộc nhiều lĩnh vực khác nhau đã được sửa đổi, bổ sung, bãi bỏ hoặc ban hành mới, trong đó bao gồm các nội dung về quyền con người, quyền công dân. Chỉ tính từ tháng 1-2014 đến nay, đã có khoảng hơn 100 luật, pháp lệnh được Quốc hội, Ủy ban Thường vụ Quốc hội thông qua, trong đó có nhiều luật quan trọng về quyền con người, chẳng hạn như: Bộ luật Hình sự năm 2015; Bộ luật Dân sự năm 2015; Bộ luật Tố tụng hình sự năm 2015; Bộ luật Dân sự năm 2015; Luật Thi hành tạm giữ, tạm giam năm 2015; Luật Tiếp cận thông tin năm 2016; Luật Tín ngưỡng, tôn giáo năm 2016; Luật Báo chí năm 2016; Luật Trợ giúp pháp lý năm 2017; Luật Trách nhiệm bồi thường của Nhà nước năm 2017; Luật An ninh mạng năm 2018; Luật Tố cáo năm 2018; Luật Đặc xá năm 2018... Các đạo luật này quy định đầy đủ, rõ ràng hầu hết các quyền dân sự và chính trị; các cơ chế bảo đảm và phát huy các quyền này tại Việt Nam...

Bên cạnh đó, Việt Nam cũng nỗ lực thực thi các biện pháp lập pháp, hành pháp và tư pháp để bảo đảm quyền con người; tuyên truyền, phổ biến, giáo dục nội dung Công ước; soạn thảo và đệ trình báo cáo quốc gia định kỳ về việc thực hiện Công ước; hợp tác quốc tế trong việc thực hiện Công ước; xây dựng các chương trình quốc gia để thực hiện những cam kết quốc tế về quyền con người. Thời gian tới, Việt Nam tiếp tục rà soát các quy định của pháp luật quốc gia về các quyền kinh tế, văn hóa, xã hội và quyền của các nhóm dễ bị tổn thương.

Với khối lượng công việc lớn phải đảm đương, tuy nhiên, Việt Nam luôn thể hiện sự nghiêm túc trong triển khai thực hiện các cam kết quốc tế về quyền con người. Điều này đã được các ủy ban theo dõi thực hiện công ước cũng như cộng đồng quốc tế ghi nhận và đánh giá cao.

Không chỉ tham gia các vấn đề liên quan đến công ước quốc tế về quyền con người, về vấn đề hợp tác quốc tế, Việt Nam cũng đóng góp tích cực, hiệu quả vào việc thành lập và hoạt động của Ủy ban liên chính phủ ASEAN về nhân quyền (AICHR), xây dựng Tuyên ngôn Nhân quyền ASEAN. Đồng thời, chú trọng tăng cường cơ chế đối thoại và hợp tác về vấn đề quyền con người hằng năm với nhiều đối tác như: Mỹ, Thụy Sỹ, Ô-xtrây-li-a, Liên minh châu Âu (EU), Na Uy, tham gia và đóng góp tích cực tại Ủy ban liên chính phủ ASEAN về quyền con người. Trong các hoạt động hợp tác song phương cũng như tại các diễn đàn đa phương về quyền con người, Việt Nam luôn thể hiện hình ảnh tích cực, chủ động và có những đóng góp thiết thực nhằm thúc đẩy nỗ lực chung của cộng đồng quốc tế trong lĩnh vực quyền con người trên tinh thần đối thoại, tăng cường hiểu biết lẫn nhau.

Với chủ trương nhất quán không ngừng nỗ lực bảo đảm ngày càng tốt hơn các quyền con người, đồng thời chủ động thúc đẩy hợp tác quốc tế về quyền con người, trong thời gian tới, Việt Nam sẽ tập trung nghiêm túc triển khai các cam kết quốc tế và nghĩa vụ quy định tại điều ước quốc tế về quyền con người, đặc biệt tiếp tục nghiên cứu khả năng gia nhập thêm một số điều ước quốc tế trong lĩnh vực quyền con người. Hơn nữa, Việt Nam sẽ tiếp tục phát huy vai trò và đóng góp tại các diễn đàn đa phương về quyền con người, đặc biệt trong khuôn khổ các cơ chế của ASEAN, nhằm tiến tới một cộng đồng ASEAN hướng về con người và lấy con người làm trung tâm. Bên cạnh đó, tăng cường phối hợp, trao đổi, tham vấn giữa các bộ, ngành liên quan nhằm bảo đảm việc triển khai hiệu quả các công ước và cam kết quốc tế về quyền con người, trong đó đặc biệt chú trọng đến công tác đào tạo, bồi dưỡng, xây dựng đội ngũ cán bộ chuyên sâu về quyền con người cũng là một trong những nhiệm vụ trọng tâm.

Năm 2020, với vai trò kép là Chủ tịch ASEAN và Ủy viên không thường trực Hội đồng Bảo an Liên hiệp quốc, Việt Nam sẽ đứng trước nhiều cơ hội rộng mở nhưng đồng thời cũng là thách thức cần phải thể hiện mình hơn nữa trong việc bảo đảm và thực thi những quyền liên quan đến yếu tố con người. Điều này cần sự chung tay, vào cuộc của các cơ quan từ trung ương đến địa phương, cũng như sự tham gia tích cực của các doanh nghiệp, hiệp hội và mỗi người dân.

Ly Anh