Nội san "Xây dựng" tại Trại 6B, Côn Đảo  

Bác Trịnh Văn Lâu nhớ lại, sau những cuộc đàn áp dã man xảy ra liên tiếp đối với tù nhân chính trị ở Trại 6B-Côn Đảo, không ai có thể nghĩ rằng, trong điều kiện hà khắc, sự kiểm soát gắt gao của bọn cai ngục mà anh em trong tù vẫn đầy lòng lạc quan. Ai cũng biết trong tình cảnh đó, việc viết báo, viết văn, làm thơ là một điều khó có thể thực hiện được, nếu không nói là viển vông. Ấy thế mà tại Trại 6B-Côn Đảo, một trong những trại bị tra tấn dã man nhất, từ trong ngục tối chốn lao đày ấy, những tờ tạp chí, nội san của các chi bộ Cộng sản đã ra đời, phát hành rộng khắp trong nội bộ những tù nhân ở nhà tù Côn Đảo.

Những tờ báo:"Sinh hoạt", "Rèn luyện", "Niềm tin", "Đoàn kết", "Vươn lên", đã được những chiến sỹ trung kiên trong các trại cho ra đời tại Đảo. Và sau này các bác đã nâng các tờ đó lên thành tờ nội san "Xây dựng" (trong ảnh) tờ báo chính thống của Trại 6B - nhà lao dành cho những tù nhân chính trị kiên cường và bất khuất. Những tờ báo có một không hai này đã đi vào lịch sử Báo chí Việt Nam, như một nét đặc thù trong quá trình đấu tranh cách mạng ở Côn Đảo.
Bác Trần Trọng Tân, nguyên Ủy viên Trung ương Đảng, nguyên Trưởng Ban Tư tưởng-Văn hóa Trung ương, nguyên Phó bí thư Thành ủy TP. Hồ Chí Minh - một cựu tù Côn Đảo cho biết: Bằng “mật lệnh” của các chi bộ trong trại 6B, trước khi tờ nội san "Xây dựng" ra đời, ở các phòng, các chi bộ đã tự phát động phong trào làm báo trong tù. Từ các tờ báo, tạp chí làm trước đây trong trại, anh em trong chi bộ tự làm và xuất bản trở thành món ăn tinh thần không thể thiếu của các tù chính trị. Khi các tờ báo này ra đời và thu hút đông đảo tù nhân chính trị tham gia, trở thành tài liệu được chuyền tay nhau đọc đi đọc lại, coi như là các tài liệu của Đảng ủy Lao 6B cho từng đảng viên. Sau đó Đảng ủy Lao 6B quyết định xây dựng một tờ báo chính thống, cơ quan ngôn luận của Đảng ủy; tức nội san "Xây dựng" của Đảng ủy Lao 6B - cơ quan chủ quản tờ "Xây Dựng" ra đời từ giữa năm 1972 từ đó.

Từ Nghị quyết của Đảng ủy phân công Tổng biên tập tờ nội san "Xây dựng" cho đồng chí Nguyễn Đằng (tên trong tù là Lê Tú, bút hiệu là Tư Huyền, Râu đen). Đồng chí Nguyễn Đằng từng là Tỉnh ủy viên Thừa Thiên Huế (nay đã ngoài 80 tuổi), phụ trách công tác tuyên huấn của Đảng ủy; là người có trình độ và năng lực, soạn thảo các tài liệu giáo dục cách mạng ở trong lao tù.

Khi được hỏi bác Trần Trọng Tân, nguyên Ủy viên Trung ương Đảng, nguyên Trưởng Ban Tư tưởng - Văn hóa Trung ương, bác cho biết: Trong các phần nội dung, thì phần xã luận là khó đặt bài nhất. Thông thường tổng biên tập phân công cho các đồng chí bí thư, phó bí thư và một số đồng chí trong Ban Chấp hành Đảng bộ mang tên Đảng bộ Lưu Chí Hiếu - do đồng chí Trịnh Văn Lâu - người con quê tỉnh Vĩnh Long làm Bí thư, trực tiếp viết, biên tập. Và cây bút xã luận xuất sắc nhất của nội san "Xây dựng" phải kể đến là đồng chí Tư Cẩn, tức bí danh Tư Đen. Là người có lý luận chặt chẽ, khúc chiết, các bài xã luận của đồng chí Tư Cẩn được viết trong tù cho nội san "Xây dựng” sắc sảo, có tầm khái quát, định hướng cho các đồng chí đảng viên trong Trại tù 6B.

Ngoài ra, tại Trại tù 6B có hai cây bút chính luận sắc sảo, thường có mặt trên trang xã luận là bác Toán quê Bắc Ninh và bác Nguyễn Tấn Tài quê ở Quảng Nam vào Sài Gòn hoạt động rồi bị địch bắt. Đồng chí hy sinh trong một trận đàn áp của kẻ thù vào ngày 2-5-1973, khi chuẩn bị ký kết Hiệp định Pa-ri.

Các chuyên mục khác của nội san “Xây dựng” như: Khoa học & đời sống, Địa lý, Lịch sử và Toán học của mỗi số báo đều do các học sinh, sinh viên đã học tại các trường khoa học ở Sài Gòn bị Mỹ nguỵ bắt ra đảo viết bài. Chuyên mục Văn nghệ, Chuyện vui, Ca kịch đều do đồng chí Tư Đìa người Mỹ Tho sáng tác và biên soạn. Do trình độ văn hóa, nhận thức của một số tù chính trị ở Côn Đảo rất khá, có nhiều người học ở trường Pháp ra, các sinh viên trí thức giỏi cùng tham gia nên nội dung của tờ nội san "Xây dựng" rất phong phú, bổ ích và lý thú cả về phần chính trị, văn hóa, văn nghệ và các kiến thức khoa học lịch sử. Tờ "Xây dựng" của Trại tù 6B gần như là tài liệu học tập quý giá của anh em tù chính trị và là tài liệu giác ngộ cách mạng của tù nhân, những đồng chí đảng viên trung kiên của Côn Đảo trước 1975.

Quy trình làm báo “hiếm hoi” tại lao tù Côn Đảo…

Số báo đầu tiên ra đời tại Côn Đảo là từ giữa năm 1972, vào một ngày hè rất đẹp tại đảo. Bác Nguyễn Đằng là Tổng biên tập của báo; Anh Lê Minh Sang, Thư ký Tòa soạn đặt bài, biên tập bài và đưa đồng chí Lê Đằng duyệt nội dung. Anh Lê Minh Sang vốn là sinh viên ở Đại học Khoa học Sài Gòn bị bắt do tham gia phong trào yêu nước chống Mỹ trong phong trào sinh viên. Phần trình bày bìa, vẽ minh họa, viết tít bài do đồng chí Nguyễn Văn Nhẫn (Tứ Đọa) và Hoàng Văn Nghiêm học sinh Trường Chu Văn An ở Sài Gòn trực tiếp làm. Phần chép lại nội dung các bài báo để trình bày tờ báo vào nội dung từng số là nhóm các anh Lê Minh Sang, Châu Văn Mẫn, Hoàng Trọng Tấn, Trần Thanh Lê, Trần Quang Long,... Ban Biên tập lựa chọn những người chữ viết đẹp nhất, có trình độ văn hóa, năng khiếu để vẽ, trình bày các trang báo. 

Việc trình bày nội dung các trang báo trong điều kiện “không có gì” ở đảo đều phải tự tay chép bằng chữ in. Khổ của cuốn nội san "Xây dựng" là 13x19cm. Quy trình chép báo đầu tiên chép nháp vào bìa cát tông, sau đó chép sạch vào giấy trắng. Bìa cát tông được các “nhà báo” xé từng miếng, kê lên đầu gối làm bàn để chép.

Giấy và bút dùng cho tờ báo đều được gửi mua ở ngoài vào. Vì đây là "vùng giải phóng" có nghĩa là bọn cai ngục chỉ canh gác phía ngoài, còn bên trong Lao 6B chúng không thể nào kiểm soát nổi, từ sự sơ hở này mà anh em cảm hóa được “người của trại” giúp đỡ mua từ đất liền ra.

Một điều không ai ngờ được là những trật tự viên và cai ngục cảm tình với anh em trong Trại Lao 6B đã giúp đỡ mua bút giấy mang vào. Mực thì các tù chính trị tự chế bằng thuốc nhuộm đen, nước và 1 ít dung dịch gly-xê-rin để bôi trơn khi viết. Mỗi cây bút được các bác cho đẩy hòn bi ra hút đầy mực vào rồi lắp bi vào, cứ thế viết hết lại hút mực vào. Chính vì vậy, nên hình thức mỗi số báo, bài báo có khi mực đậm nhạt khác nhau, cốt là anh em đọc rõ.

Màu sắc dùng để minh họa trên bìa tạp chí như màu đỏ, nâu là thuốc đỏ y tế; màu vàng là bột nghệ, bột thuốc tê-tra-xi-lin; màu xanh từ màu lá khoai lang hoặc muối sát trùng xê-ti-len. Các loại nước màu trên được pha trộn là sáng tạo của “họa sĩ”. Khi nội dung trình bày xong, anh Lê Minh Sang trực tiếp cắt xén báo cho gọn gàng và đóng thành từng quyển. Dao cắt xén trong tù là dao cắt ống tiêm tù lấy được từ Trạm xá Tự quản. Việc lấy được những con dao đó, giấu được trong người, rồi mang vào nhà lao mài sắc nhọn dùng để cắt giấy là một kỳ công của các tù nhân.

Mỗi số báo của nội san "Xây dựng” ban đầu xuất bản chỉ có 2 cuốn song do nhu cầu người đọc nhiều, trên 800 tù nhân chuyền tay nhau đọc, đến người cuối cùng thì tờ báo đã nát, giấy đã rách, chữ không rõ nên Đảng ủy Lao 6B quyết định tăng số lượng lên 5 cuốn/kỳ để đáp ứng nhu cầu đọc tăng của các tù nhân chính trị - là những đảng viên của Đảng ta.  

Việc nhân bản làm rất kỳ công, giao bộ phận vẽ bìa, trình bày ma-két và chép bài phải nhân bản chép, vẽ, trình bày đến 5 lần cho cả 5 cuốn. Các chị nữ tù trại 1 - 6B như chị Huỳnh Thị Thu Hương, Lê Thị Liên, Lê Thị Nhân…đã tham gia “phát hành” đưa báo đi các phòng. Cứ thế tờ nội san "Xây dựng" ra được 10 số trong điều kiện kiểm soát gắt gao của địch. Năm 1974, do chính quyền Sài Gòn nhận thấy tính chất nguy hiểm của tù chính trị ở Lao 6B, chúng phân tán tù nhân chính trị ở Lao 6B ra các lao khác nên tờ nội san tạm thời đình bản. Bác Tư Cẩn, Bảy Nhỏ, Châu Văn Mẫn cùng một số tù chính trị khác bị đưa vào chuồng cọp số 7 gọi là Trại 7, bị cách ly với nhóm tù chính trị khác… Từ đó tờ nội san "Xây dựng" không thể tiếp tục xuất bản được nữa. Đấu tranh bằng báo chí, giáo dục anh em bằng báo chí là một đặc sắc của các chiến sỹ cách mạng, lao tù Côn Đảo. Đây chính là bằng chứng mãnh liệt nhất, lạc quan nhất cho việc các chiến sỹ tù Côn Đảo đã tranh đấu thành công và giành được quyền tự quản ngay giữa chốn địa ngục trần gian. Tiếc rằng do điều kiện quá khắc nghiệt, những tư liệu sống – tờ báo tại lao tù nay không ai có thể giữ được. Song trong trí nhớ của từng người cán bộ, chiến sỹ cộng sản vào đây, mỗi năm đến là mỗi bài ca của các chiến sỹ cách mạng nhìn về tương lai. (*)

(*)Bài viết theo tư liệu và lời kể của đồng chí Trịnh Văn Lâu, nguyên Bí thư Tỉnh uỷ Vĩnh Long và đồng chí Trần Trọng Tân là những cựu tù Côn Đảo

Bài và ảnh: Phạm Bá Nhiễu
Thư ký Chi hội Nhà báo - Ban Tuyên giáo Thành ủy TP. Hồ Chí Minh