Năm 2015, trên cơ sở đánh giá toàn diện về thực trạng tổ chức bộ máy, biên chế, hiệu quả hoạt động của các cơ quan tham mưu, giúp việc mặt trận Tổ quốc và các đoàn thể chính trị - xã hội cấp tỉnh, cấp huyện phục vụ cho việc xây dựng quy định của Ban Bí thư về chức năng, nhiệm vụ, tổ chức bộ máy, mối quan hệ công tác của các cơ quan này, một số ban thường vụ tỉnh ủy, thành ủy đã đề xuất Ban Bí thư cho áp dụng mô hình cơ quan tham mưu, giúp việc chung khối Mặt trận Tổ quốc, đoàn thể chính trị - xã hội cấp tỉnh, cấp huyện với mục đích đổi mới chức năng, nhiệm vụ, kiện toàn tổ chức bộ máy, bổ sung các mối quan hệ công tác của Mặt trận Tổ quốc và các đoàn thể chính trị - xã hội nhằm đáp ứng với các yêu cầu đặt ra trong giai đoạn cách mạng mới; thực hiện đổi mới phương thức lãnh đạo của Đảng đối với Mặt trận Tổ quốc và các đoàn thể chính trị - xã hội, tăng cường mối quan hệ máu thịt giữa Đảng với các tầng lớp nhân dân nhằm thực hiện thắng lợi các mục tiêu công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước. Theo tinh thần đó, Ban Bí thư đã giao cho Tỉnh ủy Quảng Ninh thí điểm thực hiện việc sử dụng cơ quan tham mưu, giúp việc chung khối mặt trận Tổ quốc, các đoàn thể chính trị - xã hội cấp huyện theo hướng tinh gọn, rõ chức năng, nhiệm vụ, đạt hiệu quả cao, thống nhất triển khai nhiệm vụ toàn khối và giao Ban Tổ chức Trung ương hướng dẫn thực hiện.

Ngay sau khi tiếp nhận và tổ chức quán triệt chủ trương của Ban Bí thư, với tinh thần khẩn trương, quyết liệt, Tỉnh ủy Quảng Ninh đã triển khai đồng thời nhiều nhóm nhiệm vụ liên quan, chỉ đạo các cơ quan tham mưu, cấp ủy các cấp, mặt trận Tổ quốc và các đoàn thể tập trung làm tốt công tác chuẩn bị. Trong đó ban hành Nghị quyết số 19-NQ/TU, ngày 3-3-2015 “Về đổi mới phương thức, nâng cao năng lực lãnh đạo, sức chiến đấu của Đảng; thực hiện tinh giản bộ máy, biên chế”.

Trên cơ sở Nghị quyết số 19-NQ/TU của Tỉnh ủy, các thị ủy, huyện ủy, thành ủy và các cấp xã, phường đã đồng thời triển khai nghị quyết lãnh đạo cho cấp mình, tạo nên sự thống nhất cao trong công tác lãnh đạo; triển khai xây dựng Đề án “Đổi mới tổ chức và hoạt động của mặt trận Tổ quốc và các đoàn thể chính trị - xã hội”.

Sau khi Nghị quyết số 19-NQ/TU và nghị quyết chuyên đề của cấp ủy các cấp được ban hành, bám sát yêu cầu của Ban Bí thư, sự hướng dẫn của các cơ quan Trung ương, Ban Thường vụ Tỉnh ủy Quảng Ninh đã chỉ đạo các cơ quan liên quan tập trung xây dựng Đề án “Đổi mới tổ chức và hoạt động của mặt trận Tổ quốc và các đoàn thể chính trị - xã hội” làm cơ sở để triển khai xây dựng đề án thành lập, vận hành cơ quan tham mưu, giúp việc chung mặt trận Tổ quốc và các đoàn thể chính trị - xã hội cấp huyện, thị xã và thành phố trực thuộc tỉnh. Các khâu, các bước trong quá trình chuẩn bị xây dựng và triển khai đề án được Tỉnh ủy chỉ đạo tiến hành một cách khoa học và thận trọng.

Trên cơ sở Hướng dẫn của Ban Tổ chức Trung ương, Tỉnh ủy Quảng Ninh đã xây dựng và ban hành Quyết định số 44-QĐ/TU ngày 30-11-2015 về việc phê duyệt, triển khai thực hiện Đề án “Xây dựng cơ quan tham mưu, giúp việc chung khối mặt trận Tổ quốc và các đoàn thể chính trị - xã hội cấp huyện”. Căn cứ quyết định này, các huyện, thị xã, thành phố ở Quảng Ninh đã triển khai xây dựng đề án và tổ chức thực hiện mô hình cơ quan tham mưu giúp việc chung khối mặt trận Tổ quốc và các đoàn thể chính trị - xã hội.

Mô hình cơ quan tham mưu giúp việc chung khối mặt trận Tổ quốc và các đoàn thể chính trị - xã hội thống nhất tên gọi là: Cơ quan khối mặt trận Tổ quốc và đoàn thể chính trị - xã hội cấp huyện (gọi tắt là cơ quan khối).

Cơ quan khối có chức năng là cơ quan chuyên trách tham mưu, giúp việc chung cho khối, mà trực tiếp, thường xuyên là Ban Thường trực Ủy ban Mặt trận Tổ quốc, ban thường vụ các đoàn thể chính trị - xã hội cấp huyện để lãnh đạo, chỉ đạo triển khai các hoạt động của từng tổ chức; đồng thời là cơ quan chuyên môn, nghiệp vụ về công tác mặt trận Tổ quốc và các đoàn thể chính trị - xã hội theo quy định của pháp luật và điều lệ của mỗi tổ chức.

Những kết quả đạt được

Bảo đảm sự phối hợp, thống nhất, tiết kiệm nguồn lực; làm rõ hơn vai trò của Mặt trận Tổ quốc và các đoàn thể chính trị - xã hội trong thực hiện công tác dân vận.

Tổ chức và hoạt động của cơ quan khối theo chức năng, nhiệm vụ và cơ chế hoạt động đã tạo nên sự phối hợp, thống nhất và tiết kiệm nguồn lực trong việc thực hiện chung các nhóm công việc như: (1) Thống nhất chung trong lãnh đạo, chỉ đạo, thông tin, báo cáo; ban hành văn bản chỉ đạo, xây dựng báo cáo chung; phân công 1 cán bộ đại diện khối tham gia các hoạt động thay vì cả 6 cán bộ của 6 tổ chức cùng dự; (2) Phân công cán bộ phụ trách một lĩnh vực, địa bàn, thay vì 6 cán bộ được 6 tổ chức phân công đảm nhận; (3) phối hợp, thống nhất lựa chọn mô hình, cùng nhau triển khai, hướng dẫn và tổ chức thực hiện; (4) Phối hợp chăm lo đội ngũ cán bộ; (5) Phối hợp tổ chức hội nghị sơ kết, tổng kết; (6) Phối hợp trong hoạt động đối nội, đối ngoại; (7) Phối hợp thực hiện công tác kiểm tra, giám sát (8) Thống nhất trong đánh giá và bình xét thi đua; (9) Thống nhất trong chế độ quản lý và sử dụng kinh phí hoạt động.

Thông qua tổ chức và hoạt động đã bảo đảm được sự lãnh đạo trực tiếp của cấp ủy thông qua vai trò của đồng chí ủy viên thường vụ - thủ trưởng cơ quan khối. Các nội dung, kiến nghị, đề xuất của mặt trận Tổ quốc và các tổ chức chính trị - xã hội được cấp ủy, chính quyền quan tâm chỉ đạo kịp thời và tạo điều kiện thuận lợi để mặt trận Tổ quốc và các đoàn thể chính trị - xã hội triển khai có hiệu quả, theo chức năng, nhiệm vụ của cơ quan khối và của từng tổ chức. Kết quả hoạt động của cơ quan khối đã góp phần làm cho nhận thức của các cấp ủy, tổ chức đảng, các cấp, các ngành về vị trí, vai trò của mặt trận Tổ quốc và các tổ chức chính trị - xã hội được nâng lên.

Tăng cường vai trò liên minh chính trị, liên hiệp tự nguyện của mặt trận Tổ quốc thông qua việc sử dụng chung cơ quan chuyên trách tham mưu, giúp việc, qua đó tạo ra sự gắn kết chặt chẽ các giữa các tổ chức trong khối và trong hệ thống chính trị ở địa phương; góp phần nâng cao sự thống nhất ý chí và nguyện vọng trong thực hiện các nhiệm vụ chính trị vì lợi ích của nhân dân; đồng thời vẫn khẳng định vị trí và vai trò của từng tổ chức trong việc xây dựng mối quan hệ đoàn kết toàn dân, khơi gợi lòng yêu nước, sự ủng hộ của nhân dân đối với công cuộc đổi mới và phát triển đất nước dưới sự lãnh đạo của Đảng.

Thực hiện có hiệu quả nguyên tắc một việc chỉ giao cho một người, một tổ chức; một người, một tổ chức có thể thực hiện nhiều việc... qua đó, phát huy tối đa năng lực cá nhân, cộng đồng trách nhiệm, khai thác và phát huy tốt các nguồn lực trong việc thực hiện nhiệm vụ. Thông qua hoạt động của văn phòng và các tiểu ban và việc phối hợp thực hiện những nhiệm vụ chuyên biệt của từng tổ chức đã tạo nên sự hiểu biết, chia sẻ và gắn kết trong quan hệ công tác, nâng cao năng lực mọi mặt của cán bộ, công chức trong cơ quan khối.

Thông qua việc phối hợp tổ chức chung các hoạt động, đã chia sẻ nhân lực, hỗ trợ nhau về các điều kiện bảo đảm, giảm thiểu đáng kể các cuộc hội họp và các chi phí hành chính đã góp phần tiết kiệm được một nguồn tài chính, ngân sách, góp phần tăng thu nhập bình quân cho cán bộ, công chức bằng mức lương cơ sở/tháng.

Góp phần hạn chế được tình trạng “hành chính hóa” trong tổ chức và hoạt động, huy động sự tự nguyện của nhân dân, nâng cao tính thuyết phục và hiệu quả hoạt động.

Mô hình mới đã góp phần giảm bớt các thủ tục hành chính: giảm văn bản chỉ đạo, công văn, giấy tờ; giảm về số lượng hội nghị tổng kết, sơ kết thi đua - khen thưởng; giảm số lượng các lớp bồi dưỡng, tập huấn... đã góp phần giảm thời gian và số lần tập huấn cán bộ, tiết kiệm thời gian, kinh phí hoạt động, khai thác có hiệu quả cơ sở vật chất và các nguồn lực.

Đổi mới và nâng cao hiệu quả giám sát, phát huy được sức mạnh đại đoàn kết toàn dân.

Công tác kiểm tra, giám sát của mặt trận Tổ quốc và các tổ chức chính trị xã hội vừa thực hiện đúng theo quy định của điều lệ, nguyên tắc hoạt động của từng tổ chức, vừa bảo đảm được sự gắn kết các nội dung có cùng phong trào, cùng đối tượng, theo đúng nguyên tắc hoạt động của cơ quan khối. Hiệu quả của công tác kiểm tra giám sát được nâng cao rõ rệt thông qua các chương trình kiểm tra, giám sát phối hợp, có kế hoạch, tập trung vào các vấn đề và lĩnh vực liên quan tới nhiệm vụ phát triển kinh tế - xã hội, những vấn đề nổi cộm tác động trực tiếp đến quyền, lợi ích của nhân dân như: dịch vụ công, an toàn thực phẩm, vệ sinh môi trường....

Mô hình cơ quan khối đã mở rộng hơn phạm vi, quy mô và quy trình giám sát, đổi mới quy trình giám sát, thực hành giám sát phối hợp, bảo đảm khách quan, minh bạch đã góp phần nâng cao hiệu lực, hiệu quả lãnh đạo, chỉ đạo thực hiện nhiệm vụ chính trị của các cấp ủy đảng; nâng cao hiệu quả quản lý nhà nước của các cấp chính quyền, góp phần giảm thiểu những sai phạm, nâng cao ý thức chấp hành đường lối chủ trương của Đảng, pháp luật của Nhà nước của công dân, các tổ chức và doanh nghiệp trên dịa bàn tỉnh. Thông qua hoạt động của cơ quan khối, số lượng các kỳ, các đợt kiểm tra, giám sát của các tổ chức và đoàn thể giảm hơn nhiều so với trước đây trong khi vẫn bảo đảm được tính hiệu quả, tính kịp thời trong hoạt động kiểm tra, giám sát.

Tích cực tham gia xây dựng Đảng, xây dựng chính quyền; bảo vệ quyền, lợi ích hợp pháp, chính đáng của nhân dân.

Các cơ quan khối đã phát huy tốt vai trò tham mưu cho cấp ủy lãnh thực hiện các nhiệm vụ chính trị của địa phương; thông qua chương trình phối hợp tuyên truyền đã vận động các tầng lớp nhân dân phát huy quyền làm chủ, thực hiện đường lối, chủ trương, nghị quyết của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước; bồi dưỡng, giới thiệu đoàn viên, hội viên ưu tú để kết nạp đảng; tham gia đánh giá, xây dựng tổ chức cơ sở đảng trong sạch, vững mạnh.

Tinh gọn bộ máy, tiết kiệm biên chế

Việc thực hiện mô hình cơ quan khối đã góp phần thực hiện có hiệu quả Nghị quyết  của Đảng về tinh giản biên chế, tinh gọn bộ máy theo lộ trình. Đội ngũ cán bộ, công chức được cơ cấu lại, bố trí phù hợp với năng lực, trình độ; môi trường công tác mới là điều kiện và cơ hội tốt để cán bộ, công chức, viên chức học tập, rèn luyện, tích lũy kinh nghiệm công tác dân vận, các cán bộ chuyên trách có thêm kỹ năng phối hợp và tổ chức giữa các lực lượng chính trị và đoàn thể của Đảng, nâng cao trình độ công tác tham mưu dân vận, cán bộ trẻ có điều kiện rèn luyện tác phong và kỹ năng công tác quần chúng, từng bước trưởng thành và có thể đáp ứng yêu cầu về vị trí việc làm trong nhiều cơ quan và tổ chức.

Niềm tin của nhân dân vào mặt trận Tổ quốc, các đoàn thể chính trị - xã hội được nâng lên.

Được đầu tư về nguồn lực, được sự hỗ trợ của cấp ủy, chính quyền các cấp, các hoạt động của mặt trận Tổ quốc và các đoàn thể chính trị - xã hội ngày càng phong phú về hình thức, hiệu quả trong hoạt động, lòng tin của nhân dân vào mặt trận Tổ quốc, các đoàn thể chính trị - xã hội không ngừng được nâng lên.

Thông qua các chương trình hoạt động thiết thực như: Xây dựng Nông thôn mới; phong trào thi đua giữ gìn môi trường sống “Xanh, sạch, đẹp”; phong trào khuyến học; phong trào giữ gìn an ninh, trật tự, an toàn xã hội... vai trò của mặt trận Tổ quốc và các đoàn thể chính trị - xã hội không ngừng được củng cố. Bằng các hoạt động thiết thực nhằm bảo vệ quyền lợi chính đáng của các hội viên và quần chúng lao động, niềm tin của đông đảo quần chúng nhân dân đối với các đoàn thể được tăng lên, số người tham gia vào Hội Phụ nữ, Hội Nông dân ngày càng tăng, thu hút được số lượng lớn thanh, thiếu niên tham gia hoạt động Đoàn...

Thông qua hoạt động của cơ quan khối, mặt trận Tổ quốc và các đoàn thể chính trị - xã hội đã phát huy tốt các hoạt động chuyên biệt, đặc biệt là trong công tác dân vận tại các địa bàn vùng sâu, vùng xa biên giới, ở những nơi có đông đồng bào dân tộc sinh sống. Mặt trận Tổ quốc và các đoàn thể chính trị - xã hội đã giữ vai trò quan trọng trong công tác vận động quần chúng, khẳng định vai trò cầu nối giữa các chức sắc tôn giáo, các già làng, trưởng bản, người có uy tín trong đồng bào dân tộc thiểu số với cấp ủy, chính quyền.

Một số khó khăn, vướng mắc

Về tổ chức và hoạt động, thực tế đã cho thấy mô hình cơ quan tham mưu, giúp việc chung mặt trận Tổ quốc và các đoàn thể chính trị - xã hội còn thiếu những cơ sở pháp lý bảo đảm. Đó là sự phân biệt cơ quan khối với chức năng tham mưu, giúp việc chung với một cơ quan chuyên trách đặc thù được định danh trong hệ thống tổ chức của khối các cơ quan đảng. Là sự cần thiết phải có quy định từ Trung ương đối với việc vận hành các cơ chế phối hợp trong khi vẫn bảo đảm việc thực hiện những nhiệm vụ chuyên biệt của từng tổ chức và đoàn thể.

Việc chỉ đạo thực hiện nhiệm vụ chung của cơ quan khối và nhiệm vụ riêng của từng tổ chức cũng còn những bất cập, đó là vai trò của người thủ trưởng cơ quan khối (trong vai trò kiêm nhiệm hay đó là thủ trưởng trực tiếp chuyên trách) và việc chỉ đạo, điều hành cần có định hướng bằng quy định từ Trung ương nhằm bảo đảm vẫn giữ nguyên vai trò của người đứng đầu của từng tổ chức, đoàn thể; bảo đảm tôn trọng vai trò hạt nhân của mặt trận Tổ quốc trong hiệp thương chính trị, phối hợp thống nhất hành động giữa mặt trận Tổ quốc và các tổ chức thành viên trong tổng thể công tác dân vận của Đảng.

Về nguyên tắc, tổ chức bộ máy, biên chế của cơ quan tham mưu, giúp việc mặt trận Tổ quốc và các đoàn thể chính trị - xã hội thực theo quy định của Ban Bí thư. Tuy nhiên, trên thực tế, cơ cấu tổ chức, quản lý, sử dụng biên chế; cơ chế tài chính, bảo đảm kinh phí hoạt động của các cơ quan chuyên trách tham mưu vẫn tồn tại sự bất cập giữa tài chính ngân sách hoạt động của hội và đoàn thể với ngân sách cấp hằng năm duy trì hoạt động chung toàn khối. Như đối với quy định về tài chính độc lập của công đoàn cũng cho thấy việc bất cập về ngân sách trong hoạt động chung của cơ quan khối.

Về công tác cán bộ, cán bộ trong cơ quan khối vừa chịu sự lãnh đạo, chỉ đạo, điều hành của lãnh đạo tổ chức, vừa chịu sự lãnh đạo, điều hành của thủ trưởng cơ quan khối và của người đứng đầu tiểu ban… dẫn tới một số khó khăn trong quy hoạch, bố trí và đánh giá cán bộ. Mặt khác, do năng lực, trình độ cán bộ, công chức không đồng đều, việc nắm và hiểu chức năng, nhiệm vụ của nhau còn hạn chế nên phần nào đã tác động đến công tác tham mưu, xây dựng kế hoạch và phối hợp hoạt động.

Việc ban hành các văn bản và sử dụng con dấu của khối khi triển khai nhiệm vụ, ban hành các văn bản hướng dẫn, thực hiện thanh quyết toán tài chính, kiểm tra đối với từng tổ chức (Mặt trận Tổ quốc và các đoàn thể chính trị - xã hội) còn bất cập bởi cho đến nay mặt trận Tổ quốc và các đoàn thể chính trị - xã hội hiện vẫn sử dụng con dấu riêng trong hầu hết các hoạt động của mình. 

Nguyễn Văn Tùng
Vụ trưởng Vụ Tổ chức - Điều lệ, Ban Tổ chức Trung ương