Hội nghị Bộ trưởng ASEAN về phòng, chống tội phạm xuyên quốc gia lần thứ 14 (AMMTC 14) theo hình thức trực tuyến.

Tội phạm xuyên quốc gia vẫn là thách thức chung với cộng đồng ASEAN

Vào trung tuần tháng 9-2020, cảnh sát My-an-ma đã đột kích vào các ổ sản xuất bất hợp pháp ở khu vực Kutkai của bang Shan, thu giữ gần 200 triệu viên ma túy đá, 500kg tinh thể, 300kg hê-rô-in và 3.750 lít methyl fentanyl. Các cuộc đột kích đã khai quật được những điều chưa từng thấy của methyl fentanyl, cho thấy dấu hiệu của một xu hướng mới về sản xuất ma tuý tổng hợp đang nổi lên trên quy mô mà không ai lường trước được. Trước đó, vào đầu tháng 5-2020, cảnh sát Ma-lai-xi-a đã phá một băng nhóm buôn ma túy liên lạc thông qua nhóm chat trên ứng dụng Wechat, với khoảng 500 thành viên tới từ nhiều nước.

Tại Việt Nam, bất chấp những tác động sâu rộng đến đời sống xã hội của dịch bệnh COVID-19, tình hình tội phạm ma túy không những không giảm mà còn có xu hướng tăng trong năm 2020. Theo số liệu của Cục Cảnh sát Phòng, chống tội phạm ma túy, Việt Nam ghi nhận số vụ vi phạm pháp luật về ma túy, số đối tượng bị phát hiện, bắt giữ đều tăng tính đến tháng 11-2020. Cụ thể, các lực lượng chức năng đã phát hiện 21.205 vụ (tăng 13,2% so với năm 2019) và bắt giữ 30.756 đối tượng (tăng 7,1% so với năm 2019).

Trưởng đại diện UNODC phụ trách khu vực Đông Nam Á và Thái Bình Dương, ông Jeremy Douglas nhấn mạnh: “Trong khi cả thế giới đang tập trung đối phó với đại dịch COVID-19, tất cả các chỉ số liên quan đến sản xuất và mua bán ma túy tổng hợp và hoá chất bất hợp pháp trong khu vực vẫn đứng ở mức kỷ lục”.

Không chỉ tội phạm ma túy, diễn biến tội phạm khủng bố cũng tiềm ẩn những phức tạp. Nhóm khủng bố IS vẫn đang là mối đe dọa hiện hữu đối với các nước trong khu vực và ASEAN đã có những lo ngại về việc tổ chức khủng bố này lợi dụng không gian mạng để truyền bá những tư tưởng cực đoan vào các thanh thiếu niên trong khu vực. Cơ quan UNODC ước tính có khoảng 1.500 thanh thiếu niên ở khu vực Đông Nam Á đã bị tác động bởi những tư tưởng cực đoan, tham gia tiếp tay cho các hoạt động của nhóm IS. Đáng chú ý, một số nước trong khu vực đã phát hiện sự liên kết giữa băng nhóm tội phạm ma túy với tội phạm khủng bố. Theo đó, các nhóm khủng bố đã thông qua việc buôn bán ma túy trái phép để thu lợi nhuận, mua vũ khí thực hiện các vụ tấn công khủng bố.

Ngoài ra, vấn nạn tin giả, thông tin sai sự thật liên quan đến đại dịch COVID-19 cũng gây hoang mang trong dư luận xã hội, ảnh hưởng xấu đến tình hình an ninh trật tự. Các hoạt động giao dịch thương mại điện tử, thanh toán qua hệ thống ngân hàng, trung gian thanh toán tăng mạnh trong thời kỳ giãn cách xã hội trở thành điều kiện khiến hoạt động tội phạm sử dụng công nghệ cao gia tăng cả về số vụ, tính chất, mức độ nghiêm trọng với nhiều phương thức, thủ đoạn mới, ảnh hưởng trực tiếp đến nhiều lĩnh vực đời sống xã hội, gây khó khăn trong công tác phòng ngừa, đấu tranh.

Tuy nhiên, Cơ quan LHQ về phòng, chống tội phạm và ma túy (UNODC) đã cảnh báo Đông Nam Á là một trong những khu vực trung chuyển có sự liên kết với các khu vực nhạy cảm về tội phạm có tổ chức xuyên quốc gia trên thế giới. Thực tế, Kế hoạch tổng thể về Cộng đồng Chính trị - An ninh ASEAN 2025 cũng xác định phòng, chống tội phạm xuyên quốc gia là một trong những lĩnh vực hợp tác trọng tâm của ASEAN để xây dựng một cộng đồng hòa bình và phát triển ổn định.

Nỗ lực vượt qua đại dịch COVID-19

Năm 2020 đang dần khép lại nhưng những ảnh hưởng tiêu cực của đại dịch COVID-19 vẫn chưa lắng xuống khi đã cướp đi sinh mạng của hơn một triệu người, làm chao đảo cuộc sống toàn cầu và tác động nghiêm trọng đến thành quả kinh tế - xã hội được tích lũy hàng thập kỷ qua. Trong bức tranh có nhiều khoảng xám của thế giới, những điểm sáng hợp tác trong ứng phó với các thách thức đang được ghi nhận ở Châu Á - Thái Bình Dương, với vai trò tiên phong, nòng cốt của ASEAN.

Hiện ASEAN tập trung ưu tiên nguồn lực đấu tranh, phòng chống 10 loại tội phạm xuyên quốc gia điển hình trong khu vực, bao gồm: tội phạm khủng bố, mua bán người, đưa người di cư trái phép, tội phạm ma túy, buôn lậu vũ khí, rửa tiền, tội phạm mạng và sử dụng công nghệ cao, tội phạm kinh tế, cướp biển, buôn lậu gỗ và buôn bán động vật hoang dã trái phép. Trong đó, một số loại tội phạm được cảnh báo đang ở mức rất nghiêm trọng.

Các nước ASEAN là thành viên của nhiều công ước, thỏa thuận quốc tế về phòng, chống tội phạm xuyên quốc gia, đặc biệt là Công ước LHQ về Phòng, chống tội phạm có tổ chức xuyên quốc gia (UNTOC) năm 2003. Ngoài ra, các nước trong khối đã có Hiệp định khung về tương trợ tư pháp về hình sự và đang trong quá trình đàm phán tiến tới ký kết Hiệp định dẫn độ tội phạm, Hiệp định chuyển giao người bị kết án phạt tù. ASEAN cũng đạt được những thành tựu to lớn thông qua việc xây dựng Công ước ASEAN về phòng, chống khủng bố (năm 2011) và Công ước ASEAN về phòng, chống mua bán người, đặc biệt là phụ nữ và trẻ em (năm 2015).

Tại Hội nghị Cấp cao ASEAN lần thứ 37 diễn ra theo hình thức trực tuyến từ ngày 12 đến 15-11-2020, lãnh đạo các nước thành viên ASEAN đã thông qua Khung phục hồi tổng thể ASEAN và Kế hoạch triển khai đồng bộ trên cả 3 trụ cột Cộng đồng ASEAN: Cộng đồng Chính trị - An ninh, Cộng đồng Kinh tế và Cộng đồng Văn hóa - Xã hội, nhằm hỗ trợ người dân và doanh nghiệp sớm khắc phục hậu quả dịch bệnh, ổn định đời sống. Theo đó, hòa bình, ổn định là điều kiện tiên quyết để phục hồi và phát triển.

Trong 5 năm qua, Cộng đồng Chính trị - An ninh đóng một vai trò quan trọng và có ý nghĩa hết sức to lớn đến việc thúc đẩy Cộng đồng ASEAN đoàn kết, vững mạnh, phát huy vị thế và vai trò trung tâm trong khu vực và quốc tế. Kế hoạch tổng thể Cộng đồng Chính trị - An ninh ASEAN 2025 đã có 278/290 dòng hành động được đưa vào thực hiện và đạt tỷ lệ 96%. Đây là con số ấn tượng, thể hiện sự gắn kết, nỗ lực xây dựng một khu vực hòa bình, ổn định và tự cường giữa các quốc gia ASEAN, trong đó có sự đóng góp to lớn của cơ chế Hội nghị Bộ trưởng ASEAN về phòng, chống tội phạm xuyên quốc gia.

Gắn kết, chủ động thích ứng phòng, chống tội phạm xuyên quốc gia

Trước những diễn biến phức tạp của tội phạm xuyên quốc gia ở khu vực, tại Hội nghị Bộ trưởng ASEAN về Phòng, chống tội phạm xuyên quốc gia lần thứ 14 diễn ra theo hình thức trực tuyến trong 2 ngày (25 và 26-11-2020), Bộ Công an Việt Nam cùng cơ quan thực thi pháp luật các nước ASEAN đã thống nhất nhiều giải pháp quan trọng hướng đến duy trì môi trường hòa bình, an ninh, an toàn phục vụ các nước trong khu vực khắc phục hậu quả dịch bệnh và phục hồi sau đại dịch.

Trên cương vị Chủ tịch Hội nghị AMMTC 14, Bộ Công an Việt Nam đã chủ động đề xuất chủ đề “ASEAN gắn kết và chủ động thích ứng phòng, chống tội phạm xuyên quốc gia”. Đây là một trong những sáng kiến, ý tưởng mới bởi theo thông lệ, các Hội nghị AMMTC không đưa ra chủ đề cụ thể nào. Bộ Công an Việt Nam đã tích cực trao đổi, phối hợp với các nước để đạt được đồng thuận của các nước đối với ý tưởng này. Bởi lẽ, hơn lúc nào hết, thách thức an ninh phi truyền thống, trong đó có tội phạm xuyên quốc gia, đang là một “phép thử” sức mạnh Cộng đồng ASEAN, nhất là Cộng đồng Chính trị - An ninh, đòi hỏi sự gắn kết chặt chẽ và chủ động thích ứng trong bối cảnh mới, nhất là diễn biến phức tạp của tình hình tội phạm. Tuyên bố chung của Hội nghị đã ghi nhận chủ đề Hội nghị AMMTC 14 do Bộ Công an Việt Nam đề xuất, góp phần khẳng định cam kết và quyết tâm mạnh mẽ của Bộ trưởng các nước ASEAN trong công tác phòng, chống tội phạm xuyên quốc gia, đặc biệt trong đại dịch COVID-19 vẫn có những diễn biến khó lường.

Trong khuôn khổ các Hội nghị AMMTC trước đây và ngay tại Hội nghị AMMTC 14, Bộ Công an Việt Nam đã thể hiện vai trò dẫn dắt khi chủ động đề xuất các sáng kiến và ý tưởng mới, có tính khả thi nhằm thúc đẩy hợp tác liên kết nội khối cũng như mở rộng quan hệ đối ngoại của ASEAN. Theo đó, Hội nghị AMMTC 14 đã ghi nhận việc Việt Nam đề xuất thiết lập đường dây liên lạc trực tiếp cấp Bộ trưởng trong cơ chế AMMTC để kịp thời trao đổi thông tin, xử lý các vấn đề liên quan đến công tác bảo đảm an ninh trật tự của mỗi nước và khu vực.

Phát biểu khai mạc tại Hội nghị AMMTC 14, Bộ trưởng Công an Tô Lâm đã nhấn mạnh việc chủ trì tổ chức Hội nghị nói trên là một trong những hoạt động đối ngoại quan trọng để Bộ Công an Việt Nam cùng cơ quan thực thi pháp luật các nước thành viên ASEAN khẳng định sự chủ động, đoàn kết, thống nhất và quyết tâm mạnh mẽ triển khai các nội dung hợp tác của ASEAN trong lĩnh vực phòng, chống tội phạm xuyên quốc gia.

Trong lĩnh vực bảo đảm an ninh quốc gia và trật tự an toàn xã hội, quan hệ giữa Việt Nam với các nước láng giềng và các nước trong khối ASEAN có ý nghĩa rất quan trọng, góp phần tạo nên một vành đai an ninh đối với nước ta, ngăn chặn các hoạt động chống phá từ bên ngoài, ảnh hưởng đến an ninh, ổn định của Việt Nam. Đồng thời, thúc đẩy đối thoại, phối hợp lập trường với các nước thành viên nhằm tháo gỡ các vấn đề nảy sinh, ứng phó với thách thức về an ninh, hạn chế sự can thiệp và chi phối của các nước bên ngoài.

Thông qua việc tham gia vào các hoạt động trong khuôn khổ hợp tác ASEAN, Bộ Công an đã thúc đẩy các khuôn khổ, cơ chế phòng, chống tội phạm xuyên quốc gia như: (i) hoàn thiện các văn bản pháp lý tạo khuôn khổ cho hợp tác phòng, chống tội phạm của ASEAN và giữa ASEAN với các nước Đối tác, Đối thoại; (ii) trao đổi thông tin, kinh nghiệm về công tác bảo đảm an ninh trật tự và các lĩnh vực khác cùng quan tâm; (iii) thiết lập cơ chế hợp tác về đào tạo, nâng cao năng lực cán bộ thực thi pháp luật; (iv) tăng cường hợp tác trong lĩnh vực phát triển công nghiệp an ninh, trọng tâm là giới thiệu, chuyển giao công nghệ hiện đại, liên kết sản xuất; (v) phối hợp thực hiện và tài trợ cho các dự án trọng điểm, chiến dịch chống tội phạm xuyên quốc gia trong quan hệ song phương và khuôn khổ ASEAN với các đối tác.

Đồng thời, đây cũng là điều kiện thuận lợi để Bộ Công an xác định rõ được nhu cầu hợp tác để ứng phó với các mối đe dọa xuyên quốc gia một cách hiệu quả và kịp thời. Theo đó, hoạt động hợp tác quốc tế về lĩnh vực phòng, chống tội phạm xuyên quốc gia của các đơn vị chức năng thuộc Bộ Công an trở nên thiết thực hơn. 

Với phương châm gắn kết và chủ động thích ứng, Bộ trưởng các nước ASEAN đã, đang và sẽ tiếp tục phát huy tinh thần đó để hợp tác đấu tranh có hiệu quả với các loại tội phạm xuyên quốc gia để xây dựng Cộng đồng ASEAN gắn kết về chính trị, liên kết về kinh tế, có trách nhiệm về xã hội và hợp tác rộng mở với bên ngoài.

Thanh Bình