Đoàn 559 - Bộ đội Trường Sơn trong sự nghiệp chống Mỹ, cứu nước

Thực hiện Nghị quyết của Hội nghị Ban Chấp hành Trung ương Đảng lần thứ 15 (khóa II) mở rộng tại Hà Nội do Bác Hồ chủ trì đầu tháng 1 năm 1959, ngày 19-5-1959, Thường trực Tổng Quân ủy chính thức giao nhiệm vụ cho “Đoàn công tác quân sự đặc biệt” mở đường Trường Sơn, chi viện cho chiến trường miền Nam. Biên chế ban đầu của Đoàn là 500 cán bộ, chiến sĩ, lấy phiên hiệu là Đoàn 559 do Đại tá Võ Bẩm làm Đoàn trưởng. Ngày 19-5-1959 trở thành ngày truyền thống của Đoàn 559 - Bộ đội Trường Sơn - Đường Hồ Chí Minh.

Đầu tháng 6 năm 1959, Đoàn 559 tổ chức đội khảo sát mở tuyến vào Nam bắt đầu từ Khe Hó, phát triển về hướng Tây Nam, điểm đặt trạm cuối cùng là Pa Lin, kế cận trạm tiếp nhận của Liên khu 5. Khẩu hiệu có tính chất mệnh lệnh lúc này là: “Ở không nhà, đi không dấu, nấu không khói, nói không tiếng”.  

Ngày 13-8-1959, sau 8 ngày đêm, chuyến hàng đầu tiên vượt Trường Sơn đã được đưa tới Tà Riệp, làm nức lòng cán bộ, chiến sĩ Liên khu 5.

Sau khi được hai Đảng, hai Nhà nước Việt Nam và Lào chấp thuận, Đoàn 559 khẩn trương “lật cánh” sang Tây Trường Sơn, mở tuyến chi viện qua đất bạn Lào. Cuối tháng 6 năm 1961, đường mới mở nối liền Đường 12 ở Lằng Khằng tới Pác Nha Năng; Đến tháng 12 năm 1961 đã thông tới Đường số 9 ở Mường Phìn tỉnh Sa-vẳn-na-khẹt. Đây là một bước phát triển quan trọng của tuyến chiến lược 559 – Đường Hồ Chí Minh. Từ thế độc tuyến Đông Trường Sơn, Đoàn 559 mở thêm đường dọc theo biên giới Việt - Lào và đặc biệt quan trọng là đường Tây Trường Sơn. Từ đường gùi thồ, Đoàn đã tiến tới mở thêm ở Tây Trường Sơn gần 200 km đường cho xe cơ giới.

Năm 1961, với tuyến mới mở, Đoàn 559 đã vận chuyển giao cho Khu 5  317 tấn vũ khí, trang bị, vận chuyển tiếp tế hành quân 91 tấn gạo, tiếp tế cho Mặt trận Trị - Thiên 29 tấn gạo, muối; bảo đảm cho bộ đội Khu 5 ra trực tiếp lấy 324 tấn gạo; đưa đón 7.664 cán bộ, chiến sĩ qua tuyến an toàn tăng cường cho các chiến trường và 616 người từ Nam ra Bắc.
Do yêu cầu của tình hình, vào thời kỳ này mọi hoạt động và thành tích của Đoàn 559 vẫn không được tuyên truyền công khai dưới mọi hình thức.

Ngày 3-4-1965, Thường trực Quân ủy Trung ương ra Nghị quyết nâng cấp Đoàn 559 thành Bộ Tư lệnh 559 tương đương cấp Quân khu. Thiếu tướng Phan Trọng Tuệ, Ủy viên Trung ương Đảng, Bộ trưởng Bộ Giao thông Vận tải được giao nhiệm vụ Tư lệnh kiêm Chính ủy 559. Bộ Tư lệnh 559 được tổ chức thành 3 Tuyến (1,2,3). Tuyến tương đương cấp Lữ đoàn.

Năm 1965 mở các đường ô tô: Đường 128 song song với đường 129, Đường 20, Đường 12; Mở các tuyến đường thồ: Đường B44, B46 và C4…Năm 1966, Bộ Tư lệnh 559 bỏ Tuyến, thành lập 7 Binh trạm nhằm tăng cường chỉ huy trực tiếp.

Tháng 1 năm 1967, Quân ủy Trung ương quyết định Đại tá Đồng Sĩ Nguyên, Phó Tổng Tham mưu trưởng QĐNDVN, đặc trách Tổng cục Hậu cần Tiền phương kiêm Tư lệnh Đoàn 559 thay Tư lệnh Hoàng Văn Thái nhận nhiệm vụ khác. Cũng thời gian này, 5 đơn vị và 3 cá nhân của Đoàn 559 được tuyên dương Anh hùng LLVTND đầu tiên là: D 20 cao xạ, D 25 công binh, C 1 thuộc D52 và C9 thuộc D102 ô tô vận tải, C4 súng máy 12,7 ly; Trần Minh Khâm (lái xe), Hoàng Văn Nghiên (công binh), Nguyễn Viết Sinh (giao liên).

Cuối mùa khô 1966-1967, Thường trực Quân ủy Trung ương và Bộ Quốc phòng do Đại tướng Võ Nguyên Giáp chủ trì làm việc với Bộ Tư lệnh 559, đánh giá cao sự sáng tạo của Bộ đội Trường Sơn và khẳng định chủ trương cơ giới hóa tuyến vận tải chiến lược Trường Sơn là chính xác.

Giữa tháng 7 năm 1967, Bộ Tư lệnh 559 tổ chức Mừng công lần thứ 3, đón nhận Huân chương Quân công hạng Nhất. Đến thời điểm này các phương tiện thông tin đại chúng lần đầu tiên được phép tuyên truyền về tổ chức và hoạt động của Đoàn 559 với tên gọi “Đoàn vận tải quân sự Quang Trung”.

Tháng 11 năm 1967, Đảng ủy và Bộ Tư lệnh 559 họp Hội nghị chuyên đề và giao nhiệm vụ cụ thể cho các Binh trạm về công tác giúp bạn Lào tại 11 huyện dọc theo tuyến hành lang một cách toàn diện và kiện toàn đội ngũ chuyên gia giúp bạn.

Bộ Tư lệnh 559 hoàn thành xuất sắc nhiệm vụ chi viện cho các hướng chiến trường mở Chiến dịch Tổng tấn công Tết Mậu Thân 1968. Đại tướng Võ Nguyên Giáp đánh giá thắng lợi tại Lễ mừng công tổng kết mùa khô 1968-1969 của Đoàn 559: “Một điều hết sức quan trọng là cuộc chiến đấu anh dũng và sáng tạo của Đoàn 559 đã xác minh một sự thật là trong điều kiện địch đánh phá giao thông ác liệt, ta vẫn có thể thực hiện đều đặn, ngày càng cao hơn việc tiếp tế vận tải cho tiền tuyến, vượt qua những hành động điên cuồng của kẻ địch có nhiều phương tiện hiện đại”. Nhân dịp này, Bác Hồ đã gửi tặng Lẵng hoa cho Đoàn 559. Lần thứ hai, Nhà nước tuyên dương Anh hùng LLVT cho 4 đơn vị và 9 cá nhân của Đoàn 559.

Cuối năm 1969, đường ống dẫn xăng dầu từ hậu phương vào chiến trường theo 2 trục: Đường 12 và Đường 18 đã hoàn thành. Hệ thống thông tin tải ba từ Sở chỉ huy Bộ Tư lệnh đến Sở chỉ huy các Binh trạm, Trung đoàn, Tiểu đoàn, Đại đội…trên toàn hệ thống đường bộ, đường sông, đường giao liên đã thông suốt, liên tục. Kết thúc mùa khô 1969-1970, Đoàn 559 đã giành thắng lợi to lớn và toàn diện tốt nhất từ trước tới nay.

Đoàn 559 được Bộ Chính trị phê duyệt đề nghị của Quân ủy Trung ương về việc tăng cường về tổ chức cho Đoàn 559: Thành lập Bộ Tư lệnh khu vực 470, Bộ Tư lệnh Hậu cứ 571 (tương đương cấp sư đoàn), thành lập thêm Cục Tham mưu Phòng không, Cục Chuyên gia, Cục Sản xuất và Văn phòng Bộ Tư lệnh, sát nhập Sư đoàn quân tình nguyện 968 và Đoàn chuyên gia quân sự 565 về trực thuộc Bộ Tư lệnh 559. Ngày 29-7-1970, Quân ủy Trung ương quyết định đổi tên Bộ Tư lệnh 559 thành Bộ Tư lệnh Trường Sơn trực thuộc Bộ Tổng Tư lệnh và Quân ủy Trung ương, giao nhiệm vụ cho Bộ Tư lệnh Trường Sơn thống nhất lãnh đạo, chỉ huy tất cả các lực lượng hoạt động của ta tại Trung, Hạ Lào.

Ngày 23-3-1971, Chiến dịch Đường 9 - Nam Lào kết thúc thắng lợi. Ta đã đập tan âm mưu dùng lực lượng tổng hợp qui mô chưa từng có của Mỹ, ngụy hòng ngăn chặn tuyến chi viện chiến lược của ta. Trong thời gian chiến dịch, Bộ Tư lệnh Trường Sơn vừa xuất sắc bảo đảm kế hoạch chi viện cho các hướng chiến trường vừa bảo đảm hậu cần cho các lực lượng tham gia chiến dịch, còn trực tiếp chiến đấu tiêu diệt 5.695 tên, bắt 614 tên, gọi hàng 64 tên, bắn rơi 346 máy bay (có 310 trực thăng), thu 24 khẩu pháo, 4 máy húc, 6 xe tăng, xe bọc thép và 91 xe các loại.

Tháng 6-1971, thành lập thêm 3 Bộ Tư lệnh khu vực: 471, 472, 473. Mở tuyến đường kín chạy ban ngày dài 800 km từ Long Đại đến Tà Xẻng và mở thêm nhiều tuyến đường mới nối các trục dọc, trục ngang và kéo dài tuyến đường ống vào phía nam.

Bước vào mùa khô 1971-1972, lực lượng Bộ đội Trường Sơn có 8 sư đoàn và 23 trung đoàn trực thuộc. Địa bàn hoạt động của tuyến chi viện chiến lược Trường Sơn rộng khoảng 132.000 km2.

Tháng 10-1971, Quân ủy Trung ương điều Đại tá Đặng Tính, Chính ủy Quân chủng Phòng không - Không quân vào làm Chính ủy Bộ Tư lệnh Trường Sơn thay đồng chí Vũ Xuân Chiêm nhận nhiệm vụ khác.

Giữa năm 1972, sau khi ta giải phóng Đắc Tô - Tân Cảnh, bộ đội Trường Sơn đã cấp tốc cải tạo, nâng cấp Đường 14 từ Đắc Pét đi Ngọc Hồi đến Ngọc Vinh, Kon Tum. Đường ống dẫn xăng dầu và đường thông tin tải ba cũng được xây dựng đến Plê-cần. Cuối năm 1972, với 128 ngày đêm, lực lượng bộ đội Trường sơn phối hợp với bộ đội Pa-thét Lào mở chiến dịch tấn công liên tục, giải phóng một vùng rộng lớn từ ngã ba đường 11, 13 đến Đồng Hến và từ Sa-la-van, Bô-lô-ven đến At-ta-pư ở Hạ Lào, mở rộng vùng căn cứ của ba nước Đông Dương.

Sau Hiệp định Pa-ri, Bí thư Thứ nhất Trung ương Đảng Lê Duẩn đã thăm và chúc Tết Bộ đội Trường Sơn. Đồng chí Lê Duẩn đánh giá cao đường Trường Sơn – đường Hồ Chí Minh và bộ đội Trường Sơn.

Lần thứ ba (7-3-1973), Đại tướng Võ Nguyên Giáp dự Lễ Mừng công lần thứ tư của Bộ đội Trường Sơn và đi thị sát chiến trường, thăm hỏi động viên cán bộ, chiến sĩ một số đơn vị. Cũng thời gian này, Bộ đội Trường Sơn đã tổ chức tốt đẹp cho vợ chồng Quốc trưởng Căm-pu-chia Nô-rô-đôm Xi-ha-núc sau nhiều năm sống lưu vong ở nước ngoài trở về thăm quê hương trong vùng giải phóng theo đường Hồ Chí Minh.

Ngày 3-4-1973, Chính ủy tài ba và mẫu mực của Bộ đội Trường Sơn Đặng Tính hy sinh trong chuyến đi công tác ở Nam Lào.  

Để đáp ứng yêu cầu của công tác chi viện trong tình hình mới, giữa năm 1973, được phê chuẩn của Bộ, 2 Bộ Tư lệnh khu vực 571 và 473 được tổ chức thành 2 sư đoàn binh chủng: F571 ô tô vận tải và F473 công binh.

Tháng 10 năm 1973 Tổng Bí thư, Thủ tướng Cộng hòa Cu-ba Phi-đen Ca-xtơ-rô đến thăm Bộ đội Trường Sơn ở bắc Quảng Trị, quyết định cử chuyên gia giúp Việt Nam và tặng thiết bị làm đường Trường Sơn.

Giữa năm 1974, để chuẩn bị lực lượng, thế trận và phương thức vận tải trong giai đoạn cuối của sự nghiệp giải phóng miền Nam, được đồng ý của Quân ủy Trung ương và Bộ Quốc phòng, Bộ Tư lệnh Trường Sơn đã thành lập Sư đoàn ô tô vận tải cơ động 471 và chuyển 2 Bộ Tư lệnh khu vực 472 và 470 thành 2 sư đoàn công binh, thành lập thêm 1 sư đoàn công binh mới là F565…Tuyến đường ống xăng dầu đã tới Bù Gia Mập (Đông Nam Bộ) và phát triển tuyến thông tin trên cả 2 tuyến Đông và Tây Trường Sơn nối thẳng đến chiến trường Nam Bộ, bảo đảm vận chuyển cả hai mùa mưa nắng, rút ngắn thời gian vận chuyển từ 22-28 ngày xuống còn 7-10 ngày.

Lực lượng Bộ đội Trường Sơn các năm 1973-1975 bao gồm 9 sư đoàn (có 42 trung đoàn từ 4 sư đoàn công binh, 2 sư đoàn ô tô vận tải cơ động, 1 sư đoàn bộ binh, 1 sư đoàn phòng không, 1 đoàn chuyên gia quân sự) và 21 trung đoàn trực thuộc, quân số hơn 10 vạn cán bộ, chiến sĩ và 1 vạn thanh niên xung phong.

Nhiều đơn vị của Bộ Tư lệnh Trường Sơn trực tiếp tham gia chiến dịch Giải phóng Tây Nguyên, giải phóng Buôn Mê Thuột, giải phóng các tỉnh miền Trung. Các sư đoàn công binh của Bộ đội Trường Sơn đã bảo đảm cầu đường cho các lực lượng tham gia chiến dịch thắng lợi. Trong Chiến dịch Hồ Chí Minh lịch sử, Sư đoàn 571 và Sư đoàn 471 ô tô vận tải của Bộ đội Trường Sơn với 4650 xe đã cơ động Quân đoàn 1, Quân đoàn 3 từ miền Bắc vào tham gia chiến dịch Tổng tấn công giải phóng miền Nam. Lực lượng xe cơ động của Bộ đội Trường Sơn hợp thành với lực lượng tăng thiết giáp của Quân đoàn 2 trở thành lực lượng cơ giới, hành quân thần tốc vừa đi vừa chiến đấu giải phóng các địa phương duyên hải miền Trung. Trong Chiến dịch Hồ Chí Minh lịch sử, các lực lượng ô tô chiến đấu của 2 sư đoàn Bộ đội Trường Sơn đã trở thành lực lượng cơ động bộ binh đi cùng xe tăng, thiết giáp của các Quân đoàn chủ lực đánh chiếm sân bay Tân Sơn Nhất, sân bay Biên Hòa, Bộ Tổng Tham mưu ngụy và chiếm Dinh Độc lập ngày 30-4-1975. Chiến dịch Hồ Chí Minh toàn thắng đã kết thúc sự nghiệp giải phóng hoàn toàn miền Nam, thống nhất đất nước vĩ đại của dân tộc.

16 năm ngăn chặn tuyến chi viện chiến lược Trường Sơn, giặc Mỹ đã thực hiện 733.000 trận oanh kích bằng đủ loại máy bay, trút xuống Trường Sơn 4 triệu tấn bom đạn các loại.

16 năm chiến đấu anh dũng trên tuyến đường mang tên Bác, lực lượng cầu đường với 4 sư đoàn công binh và 1 vạn TNXP và dân công hoả tuyến, kiên cường bám trụ, giành giật từng thước đường “Máu có thể đổ, nhưng đường không thể tắc”, Bộ đội công binh Trường Sơn đã làm nên một hệ thống giao thông vĩ đại gồm 5 trục dọc, 21 trục ngang với gần 17.000 km đường xe cơ giới; Lực lượng vận tải với 2 sư đoàn ô tô cơ động xứng đáng với danh hiệu “gan vàng dạ ngọc” “còn người còn xe, còn hàng”, vận chuyển hơn 1 triệu tấn vũ khí, đạn dược, lương thực chi viện cho các hướng chiến trường. Từ 1973 đến đầu 1975 đã chở bằng cơ giới 40 vạn quân và tổ chức hành quân 25 đoàn binh khí kỹ thuật vào chiến trường, cơ động bằng xe cơ giới 10 lượt sư đoàn quân chủ lực tham gia chiến dịch; Lực lượng bộ binh đã tiêu diệt và bắt sống 17.740 tên địch, giải phóng một vùng giải phóng rộng lớn ở Nam Lào; Lực lượng phòng không gồm 1 sư đoàn và 9 trung đoàn đã bắn rơi tại chỗ 2.455 máy bay các loại, bảo vệ thắng lợi lực lượng vận tải chi viện cho các hướng chiến trường; Lực lượng giao liên xứng đáng với 10 chữ vàng “Tận tình với đồng chí, tận nghĩa với chiến trường” mở  3.000 km đường giao liên, tổ chức cho hơn 2 triệu lượt người vào ra chiến trường an toàn; Các lực lượng thông tin với khẩu hiệu “Coi dây như ruột, coi cột như xương” xây dựng 1.350 km đường thông tin tải ba và hàng vạn ki lô mét dây thông tin các loại, bảo đảm thông tin tới các hướng chiến trường; Bộ đội xăng dầu đã mở 1.400 km đường ống xăng dầu, 600 km đường sông… Bộ đội Trường Sơn đã phối thuộc 6 sư đoàn tham gia Chiến dịch Hồ Chí Minh lịch sử.

16 năm chiến đấu anh dũng, Bộ đội Trường Sơn đã vinh dự được Đảng và Nhà nước tuyên dương “Anh hùng lực lượng vũ trang nhân dân”, được tặng Huân chương Hồ Chí Minh. Kỷ niệm 40 năm thành lập, Bộ đội Trường Sơn vinh dự được Đảng và Nhà nước tặng thưởng Huân chương Sao Vàng cao quý. 82 đơn vị và 47 cá nhân được tặng danh hiệu “Anh hùng LLVTND”.

Binh đoàn 12 – Tổng Công ty Trường Sơn đơn vị kế tục và phát huy truyền thống của Bộ đội Trường Sơn trong sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc

Kết thúc nhiệm vụ lịch sử, các lực lượng của Bộ đội Trường Sơn chuyển sang làm nhiệm vụ kinh tế kết hợp với củng cố quốc phòng. Tháng 10-1977, Thủ tướng Chính phủ quyết định thành lập Binh đoàn 12 – Tổng công ty Trường Sơn trên cơ sở lực lượng chủ yếu của Bộ đội Trường Sơn, làm nhiệm vụ xây dựng cơ bản, xây dụng thủy lợi, thủy điện, đường giao thông trên những địa bàn trọng yếu của đất nước tại 21 tỉnh, thành phố và 5 tỉnh nước bạn Lào. Binh đoàn 12 là đơn vị kế tục và phát huy truyền thống của Bộ đội Trường Sơn.

Từ năm 1977 đến 1988, Binh đoàn 12 có mặt tại nhiều công trình trọng điểm của quốc gia, mở mới và nâng cấp 5.500 km đường, 5.147 m cầu, 31.758 m cống bê tông, đào đắp hàng triệu mét khối đất đá…

Trong thời kỳ đổi mới, Binh đoàn đã thực hiện một bước đổi mới về tổ chức, đầu tư hàng trăm tỷ đồng để đổi mới trang thiết bị hiện đại nhằm đáp ứng yêu cầu ngày càng cao của kỹ thuật xây dựng và kinh tế. Binh đoàn đã thắng thầu nhiều dự án trong nước và quốc tế có yêu cầu cao về kỹ thuật. Uy tín của Binh đoàn ngày càng được khẳng định qua các công trình xây dựng: Thủy điện Hòa Bình, Thủy điện Sơn La, Thủy điện Sê-rê-pốc 3, Quốc lộ 1A, Quốc lộ 5, Quốc lộ 6, Quốc lộ 18, đường Hồ Chí Minh, đường cao tốc Thăng Long – Nội Bài, Đại lộ Thăng Long, đường cao tốc Nội Bài - Bắc Ninh, đường cao tốc TP Hồ Chí Minh - Trung Lương, Quốc lộ 78 (Căm-pu-chia), Quốc lộ 279, đường Tuần tra biên giới…

Binh đoàn luôn hoàn thành xuất sắc nhiệm vụ được giao với các chỉ tiêu tăng trưởng năm sau cao hơn năm trước và trở thành một doanh nghiệp kinh tế quốc phòng mạnh của quân đội. Binh đoàn còn đóng góp tích cực, hiệu quả trong công tác thực hiện chính sách xã hội, đền ơn đáp nghĩa.

Binh đoàn vinh dự được tặng thưởng Huân chương Lao động hạng Nhất, 5 đơn vị được tặng danh hiệu Anh hùng LLVT, 3 đơn vị được tặng danh hiệu Anh hùng Lao động, 3 cá nhân được tặng danh hiệu Anh hùng Lao động.

Phúc Sơn

Nguồn: Hội truyền thống Trường Sơn