Là xã vùng cao của huyện Mù Cang Chải, Cao Phạ có độ cao trung bình 1.631m so với mặt nước biển. Hòa bình lập lại, từ tháng 10-1955 Cao Phạ thuộc châu Mù Cang Chải, là địa danh nổi tiếng với đèo Khau Phạ dài trên 30km, đỉnh đèo quanh năm mây phủ. Đặc biệt, nơi đây có Đội du kích Khau Phạ một thời oanh liệt trong kháng chiến chống Pháp, được thành lập vào tháng 10-1946.
Khi mới thành lập, Đội du kích Khau Phạ chỉ có 7 đội viên, vũ khí chiến đấu là 3 khẩu súng kíp cùng dao nhọn, cung tên, nỏ…, do người Mông tự tạo. Thống lý của cả vùng Khau Phạ - Giàng Khua Kỷ cũng được giác ngộ cách mạng và được cử làm Đội trưởng đội du kích. Giàng Khua Kỷ đã vận động đồng bào góp súng săn cho Việt Minh đánh giặc. Sau một thời gian hoạt động, Đội trưởng Giàng Khua Kỷ bị giặc bắt, đồng chí Giàng Sông Tu (em ruột của Giàng Khua Kỷ) được bầu chọn thay thế vị trí Đội trưởng. Tiếp đó, vị trí Đội trưởng được trao cho đồng chí Lý Nủ Chu và đây là người đội trưởng kiên cường, bất khuất nhất.
Từ khi thành lập năm 1946 cho đến hoà bình lập lại năm 1954, Đội du kích Khau Phạ đã tham gia chiến đấu 41 trận, trong đó có 16 trận đánh là đội tự chiến đấu độc lập, 25 trận phối hợp với bộ đội chủ lực. Đội đã tiêu diệt, bắt sống và gọi hàng 125 tên địch, thu 150 khẩu súng các loại cùng nhiều quân trang, quân dụng khác của địch.
Với những công lao to lớn đó, Đội du kích Khau Phạ đã vinh dự đi báo cáo thành tích điển hình ở tỉnh, ở khu và tại Hội nghị chiến sỹ thi đua toàn quốc. Riêng bản thân Đội trưởng Lý Nủ Chu được công nhận là Chiến sỹ thi đua toàn khu và được tặng thưởng Huân chương Chiến công hạng Nhất. Sau ngày hòa bình lập lại, đồng chí Lý Nủ Chu vinh dự được về Hà Nội dự Quốc khánh nước Việt Nam dân chủ cộng hòa (2-9-1960). Đội du kích Khau Phạ được Đảng - Nhà nước tặng thưởng Huân chương Chiến công hạng Ba. Năm 1997, Đảng bộ xã Cao Phạ vinh dự được Đảng - Nhà nước phong tặng danh hiệu: “Anh hùng lực lượng vũ trang nhân dân” trong thời kỳ kháng chiến chống Pháp. Năm 2012, nơi thành lập Đội cũng đã được Bộ VHTT - DL công nhận là Di tích lịch sử cấp Quốc gia.
Trở lại xã Cao Phạ, huyện Mù Cang Chải - nơi thành lập Đội du kích Khau Phạ thời chống Pháp, những ngày này, từ cửa ngõ bản Lìm Thái, Tà Chơ đến các bản Trống Tông Khúa, Sẻ Sán, Lìm Mông, Nả Đở, Kháo Nhà, Ngầy Thầu..., không khí thi đua lao động, sản xuất, học tập, xây dựng đời sống mới ở khắp nơi luôn sôi nổi hướng tới “Kỷ niệm 60 năm chiến thắng Điện Biên Phủ ngày 7-5-1954 – 7-5-2014”. Đồng chí Lý A Lử - Bí thư Đảng ủy xã Cao Phạ (cháu ruột của Đội trưởng Đội du kích Khau Phạ - Lý Nủ Chu) cho biết: “Là con cháu của cụ Nủ Chu, tôi luôn tự hào về ông cha mình. Với trách nhiệm trước thế hệ cha anh của mình, chúng tôi đã cố gắng lãnh đạo nhân dân giữ gìn truyền thống yêu nước, tích cực chống giặc dốt, giặc đói, giảm thiểu các phong tục, tập quán lạc hậu, cổ hủ. Đồng thời, chỉ đạo nhân dân tích cực chuyển đổi cơ cấu cây trồng, vật nuôi, thâm canh, tăng vụ, bảo vệ rừng, chống tái trồng cây thuốc phiện, giữ gìn anh ninh trật tự địa bàn”.
Phát huy truyền thống yêu nước của quê hương Đội du kích Khau Phạ, trong thời gian qua, Đảng bộ, chính quyền xã Cao Phạ đã tuyên truyền, vận động nhân dân thực hiện tốt các chủ trương, chính sách của Đảng - pháp luật của Nhà nước và các chỉ thị, nghị quyết của Đảng bộ tỉnh. Xã đã chỉ đạo toàn dân thực hiện tốt các chỉ tiêu đề ra về kinh tế, xã hội. Xã thành công trong việc vận động nhân dân gieo trồng vụ hai, diện tích năm sau cao luôn hơn năm trước. Ví dụ, nếu vụ đông xuân năm 2012-2013, diện tích gieo cấy lúa nước là 195 ha thì vụ đông xuân năm 2013-2014 đã tăng lên 210 ha. Năng suất bình quân đạt 46,4 tạ/ha, sản lượng đạt 886,5 tấn/vụ. Đối với vụ mùa, xã đã chỉ đạo nhân dân gieo cấy đạt 100% diện tích với 227 ha lúa nước, năng suất bình quân đạt trên 42 tạ/ha, sản lượng đạt 957 tấn/vụ. Diện tích trồng ngô vụ mùa đạt 364 ha, tăng 37% so với cùng kỳ năm trước. Năng suất bình quân đạt trên 35 tạ/ha, sản lượng ngô thu đạt trên 1.281 tấn. Ngoài ra, xã còn chỉ đạo nhân dân trồng đạt 57 ha ngô vụ thu - đông, vượt chỉ tiêu đề ra 2 ha. Năng suất bình quân thu đạt 27 tạ/ha, sản lượng ngô của mỗi vụ thu đạt gần 154 tấn.
Làm ruộng ở Cao Phạ hôm nay.
Đồng chí Sùng A Dê, Chủ tịch UBND xã Cao Phạ cho biết: Cao Phạ là địa phương có truyền thống yêu nước, xã luôn phát huy truyền thống đó bằng những công việc cụ thể như thực hiện tốt công tác giữ gìn an ninh trật tự địa bàn, vận động nhân dân tích cực phát triển kinh tế, xây dựng đời sống văn hóa mới, từng bước nâng cao đời sống cho nhân dân. Ngoài việc trồng trọt, chăn nuôi, xã còn làm tốt công tác tuyên truyền, vận động nhân dân trồng rừng, bảo vệ rừng và ngăn chặn việc tái trồng cây thuốc phiện. Đưa các loại cây dược liệu có giá trị kinh tế cao như sơn tra, thảo quả vào trồng. Nhờ vậy, cuộc sống của nhân dân Cao Phạ ngày càng ổn định, tỷ lệ hộ nghèo ngày càng giảm xuống. Địa phương không có đối tượng du canh, du cư tự do như ở những địa phương khác.
Bài, ảnh: Sùng A Hồng
Báo Yên Bái