Cách đây 55 năm, thực hiện Nghị quyết 15 của Trung ương Đảng, đúng ngày sinh nhật Bác 19-5-1959, Tổng Quân uỷ Trung ương đã giao nhiệm vụ mở đường Trường Sơn, chi viện cho chiến trường miền Nam cho "Đoàn công tác quân sự đặc biệt" - Đoàn 559 Trường Sơn.
Những kỳ tích oai hùng
Để đảm bảo tuyệt đối bí mật khẩu hiệu có tính chất mệnh lệnh của Đoàn 559 là: "Ở không nhà, đi không dấu, nấu không khói, nói không tiếng". Sau 8 ngày đêm vận chuyển, ngày 13-8-1959, chuyến hàng đầu tiên gồm 60 súng trung liên, 100 súng tiểu liên và gần 1 vạn viên đạn súng bộ binh vượt Trường Sơn bằng phương thức gùi thồ đã được các chiến sĩ Đoàn 559 chuyển tới Tà Riệp thành công. Chiến công đầu tiên này đã làm nức lòng cán bộ, chiến sĩ Liên khu 5 và toàn miền Nam, khẳng định quyết định lịch sử đúng đắn mở đường Trường Sơn của Đảng và Bác Hồ. Cũng từ đó, con đường vận chuyển chi viện bằng gùi thồ đã hình thành và hoạt động hiệu quả ở tuyến Đông Trường Sơn.
Được sự thống nhất của hai Nhà nước Lào - Việt Nam, cuối tháng 12-1961, Đoàn 559 mở tuyến đường mới nối Đường 12 và thông tới Đường số 9 tại Mường Phìn, tỉnh Sa-van-na-khet (Lào). Đây là một bước phát triển quan trọng của tuyến chiến lược 559 - Đường Hồ Chí Minh từ thế độc tuyến Đông Trường Sơn thành đa tuyến dọc theo biên giới Việt - Lào, đặc biệt là đường Tây Trường Sơn, mở ra một bước đột phá mới về khả năng, phương thức chi viện cho chiến trường.
Hòng cắt đứt tuyến chi viện chiến lược Trường Sơn, trong suốt cuộc kháng chiến, giặc Mỹ bất kể đêm ngày, đã thực hiện 733.000 trận oanh kích bằng đủ loại máy bay, trút xuống Trường Sơn 4 triệu tấn bom đạn các loại.
Đối mặt với kẻ thù tàn bạo, vượt lên bao khó khăn gian khổ của rừng thẳm Trường Sơn, Cán bộ, chiến sĩ Đoàn 559 biến không thành có, ngày một lớn mạnh không ngừng, đã viết nên bản trường ca hào hùng "xẻ dọc Trường Sơn đi cứu nước". Từ năm 500 cán bộ, chiến sĩ, Đoàn 559 đã trở thành Bộ Tư lệnh 559. Đến năm 1973-1975, Bộ Tư lệnh 559 đã có 9 sư đoàn binh chủng, 21 trung đoàn trực thuộc với 10 vạn cán bộ, chiến sĩ và hơn 1 vạn TNXP, dân công hỏa tuyến.
16 năm phục vụ và chiến đấu, bộ đội Công binh Trường Sơn với 4 sư đoàn và hơn 1 vạn TNXP và dân công hỏa tuyến, trong mưa bom bão đạn, kiên cường bám trụ, giành giật từng thước đường với lời thế "Máu có thể đổ, nhưng đường không thể tắc" đã phá núi, vượt đèo, lấp vực, xuyên rừng, vượt thác mở đường, bám đường, bảo vệ và sửa chữa đường, đảm bảo thông suốt một hệ thống giao thông kỷ lục gồm 5 tuyến đường trục dọc, 21 tuyến đường trục ngang với gần 17.000 km đường xe cơ giới.
Bộ đội vận tải Trường Sơn với 2 sư đoàn ô tô cơ động bằng "gan vàng dạ ngọc", "còn người còn xe, còn hàng" đã vận chuyển hơn 1 triệu tấn vũ khí, đạn dược, lương thực chi viện cho các hướng chiến trường. Chỉ tính từ 1973 đến đầu 1975 bằng phương tiện cơ giới đã chở 40 vạn quân và tổ chức hành quân 25 đoàn binh khí kỹ thuật vào chiến trường, cơ động bằng xe cơ giới 10 lượt sư đoàn quân chủ lực tham gia chiến dịch đường 9 Nam Lào và xuân 1975 góp phần làm lên những chiến công lấy lừng.
Vừa phục vụ, vừa trực tiếp chến đấu đánh địch, bộ đội bộ binh Trường Sơn đã tiêu diệt và bắt sống 17.740 tên địch, giải phóng một vùng giải phóng rộng lớn ở Nam Lào, tây Thừa Thiên - Quảng Nam - Tây Nguyên bảo vệ vững chắc hệ thống giao thông Trường Sơn cùng hành lang tuyến chi viện cho tiền tuyến.
1 sư đoàn và 9 trung đoàn phòng không bộ đội Trường Sơn với tinh thần "nhằm thẳng quân thù mà bắn" đã kiên cường đánh trả máy bay địch, bắn rơi tại chỗ 2.455 máy bay các loại, bảo vệ thắng lợi lực lượng vận tải chi viện cho các chiến trường.
Với 10 chữ vàng "Tận tình với đồng chí, tận nghĩa với chiến trường", lực lượng giao liên Trường Sơn đã mở 3.000km đường giao liên, tổ chức cho hơn 2 triệu lượt cán bộ chiến sỹ vào ra chiến trường.
Các lực lượng thông tin Trường Sơn với tinh thần "Coi dây như ruột, coi cột như xương" dưới bom đạn ác liệt, trên địa hình hiểm trở đã xây dựng 1.350 km đường thông tin tải ba và hàng vạn ki lô mét dây thông tin các loại; đảm bảo hệ thống thông tin tải ba từ Sở chỉ huy Bộ Tư lệnh đến sở chỉ huy sư đoàn, binh trạm, trung đoàn, tiểu đoàn, đại đội góp phần tạo mạch chỉ huy thông suốt từ Tổng hành dinh Hà Nội tới các hướng chiến trường.
Cùng với hệ thống đường giao thông, thông tin liên lạc, bộ đội xăng dầu Trường Sơn đã xây dựng 1.400 km đường ống xăng dầu - Một “dòng sông lửa" bắt đầu từ quê Bác xuyên dọc Tây và Đông Trường Sơn vào thẳng chiến trường Nam Bộ, góp phần chi viện kịp thời, hiệu quả nguồn nhiên liệu cho chiến trường. Đây là một kỳ tích vĩ đại về sức mạnh của bộ đội Trường Sơn, của con người Việt Nam.
Kỳ tích của Đoàn 559 bộ đội Trường Sơn không thể không kể đến các binh chủng cùng các lực lượng Hậu cần, Quân y - Văn hóa đã trực tiếp phục vụ và tham gia các chiến dịch. Trong Chiến dịch Đường 9 - Nam Lào, bộ đội Trường Sơn vừa bảo đảm chi viện chiến lược, vừa xuất sắc trực tiếp phục vụ các đơn vị; đồng thời là lực lượng tại chỗ, trực tiếp chiến đấu tiêu diệt 5.695 tên, bắt 614 tên, gọi hàng 64 tên, bắn rơi 346 máy bay, thu 24 khẩu pháo, 4 máy húc, 6 xe tăng, xe bọc thép và 91 xe các loại. Sau chiến dịch Đường 9 Nam Lào ta đã mở rộng căn cứ chiến lược chính diện từ Đông sang Tây Trường Sơn, mở thêm nhiều trục dọc, cải thiện thế trận vận tải chiến lược.
Trong chiến dịch giải phóng Quảng Trị năm 1972, bộ đội Trường Sơn đã sử dụng Binh trạm 12, 2 trung đoàn pháo cao xạ, 2 trung đoàn công binh và lực lượng của Sư đoàn 473, Sư đoàn phòng không 377 trực tiếp chiến đấu và phục vụ chiến đấu giải phóng Đông Hà, giải phóng thị xã Quảng Trị, bảo vệ Thành cổ Quảng Trị. Tiểu đoàn 166 ca nô Binh trạm 12 vượt qua bom đạn ác liệt của địch trên sông Thạch Hãn trực tiếp cung cấp vũ khí, đạn dược, hậu cần bảo đảm cho Trung đoàn 48 và các lực lượng chiến đấu bảo vệ Thành cổ suốt 81 ngày đêm.
Đầu năm 1975, 3 sư đoàn của Bộ Tư lệnh Trường Sơn (Sư đoàn 968, Sư đoàn Công binh 470, Sư đoàn Xe 471 đã trực tiếp tham gia Chiến dịch Giải phóng Tây Nguyên, giải phóng Buôn Mê Thuột. Sư đoàn 968 làm nhiệm vụ đánh nghi binh địch, thu hút địch ở bắc Tây Nguyên bằng việc ngày 1-3-1975 nổ súng tiêu diệt Đồn Tầm. Đây là trận thắng mở màn Chiến dịch Tây Nguyên. Các đơn vị khác của Bộ Tư lệnh Trường Sơn cũng trực tiếp tham gia chiến dịch giải phóng các tỉnh duyên hải miền Trung.
Đặc biệt trong Chiến dịch Hồ Chí Minh, 6 sư đoàn của Bộ Tư lệnh Trường Sơn đã phối hợp với các quân đoàn chủ lực trên nhiều hướng. Lực lượng ô tô chiến đấu của 2 sư đoàn bộ đội Trường Sơn đã trở thành lực lượng cơ động bộ binh đi cùng xe tăng, thiết giáp của các quân đoàn chủ lực đánh chiếm sân bay Tân Sơn Nhất, sân bay Biên Hòa, Bộ Tổng Tham mưu ngụy và chiếm Dinh Độc Lập trưa ngày 30-4-1975.
Di tích Quốc gia đặc biệt
Ngày 1-12-2013, Thủ tướng Chính phủ đã ký Quyết định công nhận Di tích lịch sử Trường Sơn - Đường Hồ Chí Minh với 34 di tích lịch sử tại 11 tỉnh là Di tích Quốc gia đặc biệt.
Đường Hồ Chí Minh trở thành một chiến trường có không gian rộng lớn trải suốt 11 tỉnh của Việt Nam, 7 tỉnh Nam Lào và 4 tỉnh Đông Bắc Căm-pu-chia là sức mạnh to lớn cho cách mạng của 3 nước Việt Nam, Lào, Căm-pu-chia. Đường Trường Sơn - Đường Hồ Chí Minh là một sáng tạo lịch sử vĩ đại của Đảng và Quân đội ta; là sự thể hiện sáng tạo và đúng đắn của Đảng ta về cách mạng miền Nam, trở thành hiện thực trong thực hiện chiến tranh cách mạng. Tổng Bí thư Lê Duẩn khẳng định: "Không có tuyến chi viện chiến lược - Đường Hồ Chí Minh thì không thể có thắng lợi của sự nghiệp giải phóng miền Nam, thống nhất Tổ quốc".
Bộ đội Trường Sơn đã đối phó thắng lợi một cách thông minh, sáng tạo trước mọi thủ đoạn, mọi phương tiện và vũ khí tối tân, hiện đại nhất của Mỹ Ngụy, góp phần vào sự sáng tạo nghệ thuật quân sự mới, độc đáo của quân đội ta trong cuộc chiến tranh giải phóng.
Chiến trường Trường Sơn là nơi trực tiếp thực hiện những quyết sách của Đảng trên chiến trường. Chiến dịch giải phóng Khe Sanh - Quảng Trị, Tổng tấn công và nổi dậy Xuân Mậu Thân 1968, Chiến dịch giải phóng Quảng Trị năm 1972, Chiến dịch giải phóng Trị - Thiên - Huế, Chiến dịch Tây Nguyên, Chiến dịch giải phóng Buôn Ma Thuột và cuộc Tổng tấn công mùa xuân năm 1975. Kết thúc với Chiến dịch Hồ Chí Minh lịch sử, giải phóng hoàn toàn miền Nam thống nhất đất nước.
Đường Trường Sơn - Đường Hồ Chí Minh là biểu tượng sinh động, thể hiện hiệu quả của sự đoàn kết chiến đấu anh em giữa ba nước Đông Dương. Đường Hồ Chí Minh là căn cứ địa vững chắc, là điểm tựa, là bàn đạp để cách mạng của mỗi nước Đông Dương phát triển, đi tới thắng lợi.
Hội Truyền thống Trường Sơn
Ngày 13-5-2011, Đại hội lần thứ Nhất Hội Truyền thống Trường Sơn - Đường Hồ Chí Minh Việt Nam đã được tổ chức tại Hà Nội. Đến nay, hội đã có 130 đầu mối ở 45 tỉnh với 30 vạn hội viên; đã xây dựng được 1.025 ngôi nhà tình nghĩa trị giá 52,5 tỷ đồng; tặng 3.420 học bổng trị giá 8 tỷ đồng; góp phần giải quyết chế độ cho hơn 9.000 hội viên nhiễm chất độc da cam, hỗ trợ chính sách, tìm kiếm mộ liệt sĩ và tổ chức 2 cuộc vận động lớn: "Viết ký ức Trường Sơn" và "Hội viên Trường Sơn làm kinh tế giỏi, giúp nhau xóa đói giảm nghèo". Từ đó đã xuất hiện hàng trăm hội viên Trường Sơn làm kinh tế giỏi.
Hòng cắt đứt tuyến chi viện chiến lược Trường Sơn, trong suốt cuộc kháng chiến, giặc Mỹ bất kể đêm ngày, đã thực hiện 733.000 trận oanh kích bằng đủ loại máy bay, trút xuống Trường Sơn 4 triệu tấn bom đạn các loại.
Bộ đội Trường Sơn đã được Đảng và Nhà nước tuyên dương "Anh hùng Lực lượng vũ trang nhân dân", được tặng Huân chương Hồ Chí Minh và Huân chương Sao Vàng; 82 đơn vị và 47 cá nhân được tặng danh hiệu "Anh hùng Lực lượng vũ trang nhân dân".
Hội đã xây dựng được 1.025 ngôi nhà tình nghĩa trị giá 52,5 tỷ đồng; tặng 3.420 học bổng cho con hội viên 8 tỷ đồng. Phối hợp giải quyết chế độ cho hơn 9.000 hội viên nhiễm chất độc da cam.
Ngày 1-12-2013, Thủ tướng Chính phủ đã ký Quyết định công nhận Di tích lịch sử Trường Sơn - Đường Hồ Chí Minh với 34 di tích lịch sử tại 11 tỉnh là Di tích Quốc gia đặc biệt.
Lã Quý Hưng