Công tác phòng, chống tham nhũng (PCTN) là một nhiệm vụ trọng yếu luôn được Đảng và Nhà nước ta hết sức quan tâm. Nghị quyết Đại hội X của Đảng đã chỉ rõ: “… tích cực phòng ngừa và kiên quyết chống tham nhũng, lãng phí là đòi hỏi bức xúc của toàn xã hội, là quyết tâm chính trị của Đảng ta nhằm xây dựng một bộ máy lãnh đạo và quản lý trong sạch, vững mạnh, khắc phục một trong những nguy cơ lớn đe dọa sự sống còn của chế độ ta”.

Qua 5 năm thực hiện, công tác PCTN đạt được những kết quả đáng trân trọng, góp phần thiết thực thực hiện thắng lợi các mục tiêu, nhiệm vụ mà Nghị quyết Đại hội X của Đảng đã đề ra. Công tác tuyên truyền, giáo dục về PCTN được coi trọng, gắn với Cuộc vận động “Học tập và làm theo tấm gương đạo đức Hồ Chí Minh”. Việc xây dựng và hoàn thiện thể chế nhằm cụ thể hóa Nghị quyết Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ X của Đảng về công tác PCTN được tập trung chỉ đạo thực hiện. Ngay từ đầu khóa, Hội nghị Trung ương 3 (khóa X) đã ban hành Nghị quyết “về tăng cường sự lãnh đạo của Đảng đối với công tác phòng, chống tham nhũng, lãng phí” - Đây là Nghị quyết chuyên đề đầu tiên của Đảng về công tác PCTN; Chính phủ đã ban hành Chiến lược Quốc gia PCTN đến năm 2020; Chủ tịch nước phê chuẩn Công ước của Liên hợp quốc về chống tham nhũng. Trên cơ sở các quy định về khung pháp lý, các cơ quan của Đảng, Quốc hội, Chính phủ và các bộ, ngành, địa phương tiếp tục ban hành các quy định theo thẩm quyền, tạo hành lang pháp lý cho công tác PCTN. Nhiều tổ chức và bạn bè quốc tế đánh giá cao nỗ lực của Việt Nam trên lĩnh vực này.

Kết quả đáng mừng về công tác phòng, chống tham nhũng.

Thời gian qua, các giải pháp về phòng ngừa tham nhũng được tổ chức triển khai thực hiện đồng bộ và toàn diện. Công khai, minh bạch trong hoạt động của các cơ quan, tổ chức, đơn vị là giải pháp quan trọng hàng đầu trong phòng ngừa tham nhũng được quan tâm chỉ đạo thực hiện, gắn với thực hiện quy chế dân chủ ở cơ sở; hệ thống các quy định về chế độ tiêu chuẩn, định mức được rà soát, điều chỉnh sát với tình hình thực tế; minh bạch tài sản, thu nhập được tập trung triển khai thực hiện, số người kê khai tài sản đến nay đạt trên 98% so với số người thuộc diện phải kê khai. Hầu hết các cơ quan, tổ chức, đơn vị đã xây dựng quy tắc ứng xử, quy tắc đạo đức nghề nghiệp; trên 50.000 cán bộ, công chức được chuyển đổi vị trí công tác theo quy định; các bộ, ngành, địa phương đã thực hiện thành công giai đoạn 2 của Đề án cải cách hành chính, giảm phiền hà cho người dân và doanh nghiệp, tiết kiệm hàng ngàn tỷ đồng mỗi năm; vai trò, trách nhiệm của người đứng đầu được phát huy. Tuy mới là những năm đầu triển khai thực hiện, nhưng các giải pháp phòng ngừa tham nhũng đang từng bước đi vào cuộc sống, loại bỏ dần các cơ hội và điều kiện phát sinh tham nhũng, phát huy tác dụng, mang lại hiệu quả thiết thực.  

Công tác phát hiện và xử lý các hành vi tham nhũng được tăng cường. Các cơ quan kiểm tra, thanh tra, kiểm toán, điều tra, kiểm sát, tòa án đã tiến hành rà soát các vụ việc, vụ án tồn đọng; tập trung phát hiện và xử lý nghiêm nhiều vụ việc, vụ án tham nhũng nghiêm trọng. Trong gần 5 năm, từ 2006 đến 2010 đã khởi tố 1.613 vụ án tham nhũng với 3.284 bị can, 8 vụ án trọng điểm được chỉ đạo xử lý nghiêm, bảo đảm các quy định của pháp luật, nhiều vụ việc, vụ án tham nhũng nghiêm trọng mới được phát hiện, xử lý…

Hoạt động giám sát của Quốc hội, hội đồng nhân dân các cấp, của Mặt trận Tổ quốc và các tổ chức thành viên được phát huy. Các cơ quan, đơn vị chuyên trách về PCTN được kiện toàn, đi vào hoạt động. Ban Chỉ đạo Trung ương về PCTN đã thực hiện tốt nhiệm vụ chỉ đạo, phối hợp, kiểm tra, đôn đốc; xác định rõ các lĩnh vực, địa bàn trọng tâm, trọng điểm trong từng thời gian để tập trung chỉ đạo, thể hiện vai trò trung tâm trong chỉ đạo, điều hành công tác PCTN trên phạm vi cả nước.

Nhìn chung công tác PCTN có chuyển biến tích cực trên cả nhận thức, hành động và trong phòng ngừa, xử lý hành vi tham nhũng. So với nhiều năm trước đây, hiệu quả công tác PCTN có bước tiến. Trong 4 năm, từ năm 2007 đến nay, Tổ chức Minh bạch quốc tế xếp hạng Việt Nam năm sau tốt hơn năm trước: Năm 2007 thứ 123/179; 2008 thứ 121/180; 2009 thứ 120/180 và năm 2010 thứ 116/178 quốc gia và vùng lãnh thổ.  Kết quả này góp phần củng cố niềm tin của nhân dân, nâng cao uy tín và vị thế của Việt Nam trên trường quốc tế.

Tuy nhiên, công tác PCTN nhiệm kỳ qua vẫn còn hạn chế, yếu kém: Giữa quyết tâm chính trị với hành động thực tiễn trong công tác PCTN còn có khoảng cách đáng kể. Việc vận dụng một số chủ trương, chính sách và việc thực hiện các quy định cụ thể về PCTN ở nhiều nơi chưa nghiêm túc, thiếu sáng tạo. Một số cơ chế, chính sách, quy định về quản lý kinh tế - xã hội và công tác PCTN chậm được bổ sung, sửa đổi, dẫn đến hiệu quả thấp trong tổ chức thực hiện. Tính tiên phong, gương mẫu của một bộ phận cán bộ, đảng viên, nhất là người đứng đầu trong PCTN còn yếu. Việc tự phát hiện hành vi tham nhũng trong từng cơ quan, tổ chức, đơn vị còn rất hạn chế. Số vụ việc, vụ án tham nhũng được phát hiện và xử lý còn thấp, chưa tương xứng với tình hình tham nhũng đang diễn ra. Một số vụ việc, vụ án tham nhũng xử lý chậm, kéo dài, gây tâm lý hoài nghi trong nhân dân về tính nghiêm minh của pháp luật. Tình trạng sa sút phẩm chất, nhũng nhiễu, gây phiền hà của một bộ phận cán bộ, công chức trong thi hành công vụ chậm được khắc phục; hiện tượng “chạy chức”, “chạy quyền”, “chạy tội”, “giàu nhanh”, “lên chức nhanh” chưa được quan tâm chỉ đạo làm rõ; sự yếu kém trong quản lý, điều hành, dẫn đến các sai phạm, gây thất thoát lớn tiền, tài sản của Nhà nước trong một số doanh nghiệp, trong đó có yếu tố vụ lợi. Đã xuất hiện dấu hiệu sự liên kết, móc nối giữa chủ doanh nghiệp với một số người có chức vụ, quyền hạn trong cơ quan Đảng và Nhà nước để tham nhũng.

Kinh nghiệm từ thực tiễn.

Một là, tham nhũng diễn ra trên diện rộng, ở hầu hết các lĩnh vực của đời sống xã hội. Vì vậy, trong PCTN phải huy động được sức mạnh của cả hệ thống chính trị, dưới sự lãnh đạo trực tiếp, toàn diện của các cấp ủy đảng và sự điều hành của chính quyền các cấp. Cần có cơ chế để phát huy vai trò giám sát, phát hiện của quần chúng nhân dân. Đồng thời việc nâng cao năng lực hoạt động của các cơ quan chuyên trách và các cơ quan có thẩm quyền làm nòng cốt trong công tác PCTN.

Hai là, cuộc đấu tranh PCTN là cuộc đấu tranh ngay trong mỗi con người, trong mỗi cơ quan, tổ chức, đơn vị. Vì vậy, cần làm tốt công tác tư tưởng, tuyên truyền, giáo dục nâng cao phẩm chất, năng lực cán bộ, công chức. Nâng cao năng lực lãnh đạo và sức chiến đấu của tổ chức cơ sở đảng, cùng với nâng cao trách nhiệm, tính tiền phong, gương mẫu của người đứng đầu cơ quan, tổ chức, đơn vị. Yếu tố con người và sức mạnh từ nội lực là quan trọng và có tính quyết định.

Ba là, kết quả của công tác PCTN trong nhiều năm qua cho thấy hiệu quả thấp, chưa đạt yêu cầu đề ra, có thời kỳ còn gia tăng nghiêm trọng. Vì vậy, cơ chế, chính sách, mô hình tổ chức, các giải pháp cần phải được xem xét, đánh giá một cách nghiêm túc. Mạnh dạn đưa ra những giải pháp kiên quyết, mạnh mẽ, cứng rắn hơn để đáp ứng yêu cầu, đòi hỏi của cuộc đấu tranh PCTN.

Bốn là, công tác PCTN nhằm phục vụ phát triển kinh tế - xã hội, giữ gìn ổn định chính trị. Vì vậy, mỗi chủ trương, chính sách, dự án về phát triển kinh tế - xã hội phải gắn với các giải pháp PCTN để phòng ngừa tham nhũng. Đây là kinh nghiệm và bài học của tất cả các nước.

Năm là, tạo sự thống nhất trong nhận định, đánh giá tình hình tham nhũng, kết quả công tác PCTN và các chủ trương, giải pháp về PCTN để tạo niềm tin và sức mạnh tổng hợp trong triển khai thực hiện công tác PCTN. Có chế tài để xử lý nghiêm những cơ quan, tổ chức, đơn vị và người đứng đầu, người có thẩm quyền không thực hiện hoặc thực hiện kém hiệu quả các chủ trương, chính sách và giải pháp PCTN. Phòng, chống tham nhũng thì nói phải đi đôi với hành động.

Kiến nghị một số giải pháp.

Theo nhận định của nhiều nước và nhiều tổ chức quốc tế, tham nhũng ngày nay không còn là vấn đề riêng của mỗi quốc gia, mà đã trở thành vấn nạn có tính toàn cầu, diễn biến phức tạp với các hành vi tinh vi hơn. Đất nước ta, mặc dù đã đạt được những thành tựu to lớn, có tính lịch sử qua 20 năm thực hiện Cương lĩnh xây dựng đất nước thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội, nhưng tệ quan liêu, tham nhũng, lãng phí, tội phạm, tệ nạn xã hội, suy thoái đạo đức, lối sống… chưa được ngăn chặn, đẩy lùi. Do vậy, nhiệm kỳ tới cần tiếp tục thực hiện kiên trì, kiên quyết, có hiệu quả cuộc đấu tranh PCTN. Đây là nhiệm vụ trọng tâm, vừa cấp bách, vừa lâu dài của công tác xây dựng Đảng, xây dựng Nhà nước. Kiên quyết phấn đấu đạt mục tiêu: ngăn chặn, từng bước đẩy lùi tham nhũng, loại bỏ dần các cơ hội và điều kiện phát sinh tham nhũng, góp phần xây dựng Đảng, Nhà nước trong sạch, vững mạnh, đội ngũ cán bộ, đảng viên, công chức liêm chính, củng cố lòng tin của nhân dân, thúc đẩy kinh tế - xã hội phát triển.

Để đạt được mục tiêu trên, cần tiếp tục tổ chức, thực hiện nghiêm túc các quy định của Nghị quyết Trung ương 3 (khóa X), Luật PCTN, Chiến lược quốc gia PCTN đến năm 2010 và Kế hoạch thực hiện Công ước của Liên hợp quốc về chống tham nhũng, tập trung một số nhiệm vụ, giải pháp chủ yếu sau:

Tiếp tục tăng cường sự lãnh đạo của Đảng đối với công tác PCTN. Các cấp ủy đảng và người đứng đầu phải thực sự coi công tác PCTN là một trọng tâm công tác lớn của công tác xây dựng Đảng, xây dựng Nhà nước, xác định rõ các lĩnh vực trọng tâm, địa bàn trọng điểm trong từng thời gian để tập trung chỉ đạo. Lựa chọn, bố trí những cán bộ có năng lực, bản lĩnh và phẩm chất đạo đức làm công tác PCTN. Tăng cường công tác kiểm tra, giám sát, đôn đốc, đưa công tác PCTN vào chương trình công tác tháng, quý, năm; đưa kết quả công tác PCTN trở thành một trong các tiêu chí để đánh giá mức độ hoàn thành nhiệm vụ của mỗi cơ quan, tổ chức, đơn vị. Tiếp tục nâng cao năng lực và sức chiến đấu của tổ chức đảng, tính tiên phong, gương mẫu của cán bộ, đảng viên, của người đứng đầu cơ quan, tổ chức, đơn vị trong PCTN. Làm tốt công tác xây dựng, chỉnh đốn đảng và đẩy mạnh đấu tranh tự phê bình và phê bình. Cần tiếp tục chủ động phát hiện, ngăn chặn và xử lý kịp thời, nghiêm minh các hành vi tham nhũng ngay trong từng cơ quan, tổ chức, đơn vị.

Đẩy mạnh công tác tuyên truyền, giáo dục, làm cho mọi đảng viên, cán bộ, công chức và người dân nhận thức đầy đủ, sâu sắc về tính nghiêm trọng, sự nguy hại của tệ tham nhũng và tính cấp thiết, lâu dài, phức tạp, khó khăn của cuộc đấu tranh PCTN. Mỗi cán bộ, đảng viên thấy rõ nghĩa vụ, trách nhiệm đối với công tác PCTN. Nâng cao hiểu biết, kiến thức pháp luật về PCTN cho cán bộ, công chức và người dân. Triển khai có hiệu quả Đề án đưa nội dung PCTN vào chương trình giáo dục, đào tạo, bồi dưỡng; gắn công tác tuyên truyền, giáo dục về PCTN với việc thực hiện Cuộc vận động “Học tập và làm theo tấm gương đạo đức Hồ Chí Minh”; biểu dương, khen thưởng và nhân rộng kịp thời những tấm gương liêm chính, dũng cảm tố cáo, đấu tranh chống tham nhũng.

Bổ sung, hoàn thiện cơ chế, chính sách, pháp luật về quản lý kinh tế - xã hội. Hoàn thiện cơ chế, giải pháp về PCTN. Đẩy mạnh cải cách hành chính và hoàn thiện các quy định nhằm khắc phục những sơ hở, thiếu sót trong quản lý, tập trung vào các lĩnh vực dễ xảy ra tham nhũng, như: quản lý, sử dụng đất đai, tài nguyên khoáng sản, xây dựng cơ bản, quản lý thu, chi ngân sách, quản lý tài sản công, cổ phần hóa doanh nghiệp nhà nước, công tác tổ chức, cán bộ…; xây dựng chế độ, định mức, tiêu chuẩn phù hợp; hoàn thiện pháp luật về thị trường vốn, thị trường lao động, thị trường bất động sản. Cải cách cơ bản chế độ tiền lương, phụ cấp, bảo đảm đời sống cho cán bộ, công chức; thực hiện chính sách tiền lương hợp lý trong một số lĩnh vực đặc thù; nghiên cứu, quy định việc cán bộ, công chức cơ bản thanh toán tiền qua tài khoản thay thế hình thức thanh toán bằng tiền mặt như hiện nay. Sửa đổi, bổ sung các quy định về phòng ngừa tham nhũng để khắc phục tính hình thức, kém hiệu quả của một số biện pháp phòng ngừa. Nghiên cứu để có quy định về việc tiếp nhận, xử lý đơn tố cáo nặc danh hoặc giấu tên về tham nhũng; việc công chức phải giải trình nguồn gốc tài sản khi có yêu cầu và biện pháp xử lý những hành vi làm giàu bất chính. Có chính sách khoan hồng mạnh mẽ hơn nữa đối với những trường hợp đưa hối lộ nhưng tự giác khai báo trước khi bị phát hiện. Hoàn thiện quy định xử lý tài sản tham nhũng.

Tăng cường công khai, minh bạch trong hoạt động điều tra, truy tố, xét xử và thi hành án. Hoàn thiện cơ chế thanh tra, kiểm tra, giám sát việc thực hiện công khai, minh bạch trong hoạch định chính sách, xây dựng và thực hiện pháp luật. Nghiên cứu quy định về việc công khai kết quả kê khai tài sản một số chức danh chủ chốt trong diện phải kê khai tài sản, thu nhập. Sớm ban hành quyết định về kiểm soát thu nhập của người có chức vụ quyền hạn; Luật về quyền được thông tin của người dân.

Nâng cao vai trò giám sát của Quốc hội, hội đồng nhân dân các cấp và phát huy vai trò của xã hội trong PCTN. Quốc hội và hội đồng nhân dân các cấp tăng cường giám sát hoạt động PCTN, trước hết là giám sát hoạt động của các cơ quan có chức năng PCTN; nghiên cứu để có chế tài bảo đảm cho việc giám sát của Quốc hội và hội đồng nhân dân các cấp có hiệu lực cao. Thực hiện tốt Quy chế dân chủ ở cơ sở; phát huy vai trò của Mặt trận Tổ quốc, các tổ chức thành viên, các tổ chức quần chúng và của toàn dân; nâng cao vai trò của các cơ quan thông tấn, báo chí và nhà báo trong PCTN.

Nâng cao hiệu lực, hiệu quả công tác thanh tra, kiểm tra, kiểm toán, điều tra, truy tố, xét xử trong việc phát hiện, xử lý hành vi tham nhũng. Xử lý kiên quyết, kịp thời các hành vi tham nhũng, những người bao che cho tham nhũng. Sớm thực hiện Đề án đổi mới và nâng cao hiệu quả hoạt động giám định tư pháp để phục vụ công tác điều tra, xử lý các vụ việc, vụ án tham nhũng. Khẩn trương nghiên cứu áp dụng biện pháp kỹ thuật điều tra đặc biệt đối với tội tham nhũng. Có hướng dẫn cụ thể để xử lý nghiêm minh các vụ án tham nhũng, kiểm tra chặt chẽ việc cho bị cáo phạm tội tham nhũng được hưởng án treo và việc đặc xá cho phạm nhân phạm tội tham nhũng. Tham nhũng là tội phạm nguy hiểm, hình phạt phải đủ sức răn đe để đẩy lùi tham nhũng. Khẩn trương ban hành quy định bảo vệ an toàn người tố cáo tham nhũng đồng thời xử lý nghiêm những trường hợp lợi dụng quyền tố cáo để vu khống, gây rối nội bộ.

Tiếp tục kiện toàn và nâng cao năng lực, hiệu quả hoạt động của Ban Chỉ đạo Trung ương, Văn phòng Ban Chỉ đạo Trung ương, Ban Chỉ đạo cấp tỉnh về PCTN, các đơn vị chuyên trách về chống tham nhũng và các cơ quan có thẩm quyền trong PCTN theo tinh thần Nghị quyết Đại hội X của Đảng và Nghị quyết Trung ương 3 (khóa X). Cùng với việc tiếp tục thực hiện quy định Trưởng Ban chỉ đạo PCTN cấp tỉnh là Chủ tịch ủy ban nhân dân, cần thực hiện thí điểm mô hình Trưởng Ban chỉ đạo PCTN cấp tỉnh là Bí thư cấp ủy hoặc là Chủ tịch hội đồng nhân dân; từ đó rút kinh nghiệm để lựa chọn mô hình phù hợp. Nghiên cứu bổ sung một số chức danh tham gia Ban Chỉ đạo Trung ương để đảm bảo sự chỉ đạo toàn diện trên các lĩnh vực. Sớm tổ chức đánh giá hoạt động của các cơ quan chuyên trách về PCTN nhiệm kỳ vừa qua, kết hợp với nghiên cứu kinh nghiệm của các nước để tiếp tục có sự điều chỉnh về mô hình tổ chức, chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn, nhằm nâng cao hiệu quả hoạt động của các cơ quan, đơn vị chuyên trách và các cơ quan có thẩm quyền trong công tác PCTN.

Đẩy mạnh và tăng cường hợp tác quốc tế về PCTN. Tổ chức nghiên cứu, học tập, trao đổi để tiếp thu kinh nghiệm của các nước và các tổ chức quốc tế trong PCTN; khẩn trương ký hiệp định về tương trợ tư pháp với các nước để hợp tác chống tội phạm tham nhũng có yếu tố nước ngoài; tăng cường đối thoại để bạn bè quốc tế thấy rõ kết quả và quyết tâm PCTN của Đảng và Nhà nước ta; chủ động hội nhập quốc tế trên lĩnh vực PCTN.

Từ thực tiễn trên, kiến nghị là Đại hội XI trong lựa chọn các Uỷ viên Trung ương kỳ này ngoài tiêu chuẩn chung cần coi trọng tiêu chuẩn: không tham nhũng, lãng phí và kiên quyết đấu tranh chống tham nhũng, lãng phí. Cần nhìn thẳng vào sự thật những biểu hiện “giàu nhanh”, “lên chức nhanh”; nếu giàu nhanh do làm giàu chính đáng, lên chức nhanh do tài năng là rất đáng trân trọng học tập; nhưng những biểu hiện giàu nhanh là do tiêu cực, tham nhũng, lên chức nhanh là do dùng tiền để “chạy chức”, “chạy quyền” thì phải làm rõ, lên án và nghiêm trị. Không thể nói là kiên quyết đấu tranh chống tham nhũng, lãng phí khi ngay trong cơ quan, tổ chức, đơn vị, địa phương của mình không triển khai nghiêm túc các giải pháp phòng ngừa tham nhũng và không kiên quyết phát hiện và xử lý các vụ việc vụ án tham nhũng. Ban chấp hành Trung ương khóa XI tiến hành tổng kết Nghị quyết TW 3 (khóa X) ngay từ năm đầu nhiệm kỳ (năm 2011) để kịp thời điều chỉnh các chủ trương, giải pháp nâng cao hiệu quả cuộc đấu tranh PCTN.

Với những kết quả đạt được, những kinh nghiệm, biện pháp và bề dày kinh nghiệm truyền thống cách mạng kiên cường qua hơn 80 năm xây dựng, phát triển và trưởng thành của Đảng Cộng sản Việt Nam quang vinh, hơn 65 năm xây dựng đất nước, chúng ta tin tưởng rằng tham nhũng nhất định sẽ được ngăn chặn và đẩy lùi, góp phần thiết thực thực hiện thắng lợi mục tiêu, nhiệm vụ do Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XI của Đảng đề ra, đáp ứng lòng mong đợi của toàn Đảng, toàn dân và niềm tin của cộng đồng quốc tế.