Cách đây 60 năm, khi cách mạng miền Nam bước vào thời kỳ cam go, khốc liệt và gặp rất nhiều khó khăn, đặc biệt là giao thông, liên lạc và việc chi viện từ Bắc vào Nam. Đảng ta đã xác định rõ: “Miền Nam là tiền tuyến lớn, miền Bắc là hậu phương lớn”, vì vậy miền Bắc phải chi viện sức người, sức của cho miền Nam chiến đấu. Ý chí của Chủ tịch Hồ Chí Minh: “dù phải hy sinh đến đâu, dù phải đốt cháy cả dãy Trường Sơn, chúng ta cũng phải kiên quyết giành cho được độc lập” (1) một lần nữa trở thành ý chí của toàn Đảng, toàn quân và toàn dân. Nhiệm vụ cấp bách đặt ra cho miền Bắc là phải tìm mọi cách để chi viện cho chiến trường miền Nam.

Hội nghị Trung ương lần thứ 15 của Đảng (tháng 1-1959) đã đề ra nhiệm vụ cách mạng Việt Nam trong giai đoạn mới. Hội nghị chỉ rõ con đường phát triển cơ bản của cách mạng Việt Nam ở miền Nam là "Khởi nghĩa giành chính quyền về tay nhân dân. Theo tình hình cụ thể và yêu cầu hiện nay của cách mạng thì con đường đó là lấy sức mạnh của quần chúng, dựa vào lực lượng chính trị của quần chúng là chủ yếu, kết hợp với lực lượng vũ trang để đánh đổ quyền thống trị của đế quốc và phong kiến, dựng nên chính quyền cách mạng của nhân dân (2). Ngay sau Hội nghị Trung ương 15, Tổng Quân ủy Trung ương đã họp bàn về việc xây dựng lực lượng vũ trang miền Nam và chuẩn bị tìm cách đưa một số bộ phận quân đội cùng với vũ khí, đạn dược, vật tư… vào chi viện cho chiến trường miền Nam một cách bí mật, an toàn, tránh sự kiểm soát, phát hiện của kẻ thù. Ngày 19-5-1959, Tổng Quân ủy Trung ương quyết định thành lập “Đoàn quân sự đặc biệt” (sau đó gọi là Đoàn 559) có nhiệm vụ mở xuyên đường Trường Sơn vào Nam, nhằm xây dựng tuyến chi viện chiến lược, vận chuyển vật chất và binh lực từ hậu phương lớn miền Bắc cho tiền tuyến miền Nam. Cũng chính từ đây – đường Trường Sơn – đường Hồ Chí Minh huyền thoại được hình thành, trở thành mạch máu giao thông quan trọng, góp phần quyết định thắng lợi vĩ đại của cách mạng Việt Nam trong cuộc kháng chiến chống Mỹ, cứu nước.

Lúc đầu đường Hồ Chí Minh là con đường mòn đi dọc phía đông dãy Trường Sơn, luồn lách qua hàng rào, đồn bốt và sự đánh phá ác liệt của Mỹ - Ngụy. Khắc phục những những khó khăn, cán bộ, chiến sĩ, thanh niên xung phong và nhân viên kỹ thuật của Đoàn 559 đã bền bỉ, anh dũng và mưu trí đánh địch, mở đường, đảm bảo giao thông, thực hiện nhiệm vụ trung tâm là tiếp nhận nguồn hàng từ hậu phương miền Bắc (bao gồm của Tổng cục Hậu cần, của Ban Thống nhất Trung ương, của các cơ quan nhà nước gửi vào chiến trường…) và nguồn thu mua ở hướng Căm-pu-chia, tổ chức vận chuyển chi viện tới các chiến trường miền Nam và Lào.

Sau một thời gian “xẻ dọc Trường Sơn đi cứu nước” trong điều kiện địch đánh phá ác liệt, khí hậu, thời tiết khắc nghiệt, quân và dân ta đã xây dựng và bảo vệ tuyến vận tải kéo dài hàng nghìn ki-lô-mét, vượt xa với quy mô, phạm vi cả Đông và Tây dãy Trường Sơn, xuyên qua 20 tỉnh thuộc 3 nước Đông Dương. Đường Hồ Chí Minh là khúc ruột nối các tuyến vận tải của hậu phương lớn miền Bắc, các tuyến vận tải của các chiến trường thuộc 3 nước Việt – Lào – Căm-pu-chia, đã tạo nên một hệ thống liên hoàn và vững chắc.

Nói đến con đường Trường Sơn là nói đến sự hi sinh, gian khổ, là khát vọng độc lập, tự do và thống nhất đất nước. Bất chấp sự hủy diệt của kẻ thù và những gian khó, trong 16 năm (1959 – 1975), đặc biệt từ sau năm 1964, đường Trường Sơn như một trận đồ bát quái vươn ra các chiến trường bằng mọi ngả. Các đơn vị bộ đội và thanh niên xung phong trên tuyến đường Hồ Chí Minh đã vượt qua muôn vàn gian lao, thử thách, dũng cảm, kiên cường chống chiến tranh xâm lược tàn khốc của Mỹ - Ngụy. Thời gian này, chúng đã ném xuống đây hơn 3,5 triệu tấn bon đạn, nhiều hơn số lượng bom đạn Mỹ đã sử dụng trong chiến tranh thế giới thứ hai. Bằng vũ khí thô sơ và lòng quả cảm, quân và dân ta đã bắn rơi 2.455 chiếc máy bay các loại. Địch cũng đã mở 5 chiến dịch tấn công binh chủng hợp thành gồm Mỹ - Ngụy, cùng hàng ngàn biệt kích, thám báo để đánh phá ta... Song với quyết tâm của toàn Đảng, toàn quân và toàn dân ta “Dù phải hy sinh đến đâu, dù phải đốt cháy cả dãy Trường Sơn, chúng ta cũng phải kiên quyết giành cho được độc lập”, ta đã lần lượt đánh tan các chiến dịch lớn, nhỏ của địch, tiêu diệt và bắt sống 18.470 tên địch. Đồng thời, cùng với quân dân nước bạn Lào giải phóng đất đai, xây dựng cơ sở cách mạng ở 6 tỉnh Trung - Hạ Lào. Với trí, lực của hàng triệu khối óc, con tim quả cảm, quân và dân ta đã xây dựng được hơn 16.700 km đường bộ, hơn 500 km đường sông và 1.400 km đường ống dẫn xăng dầu, 1.350 km đường hữu tuyến dây liên lạc và thiết bị tiếp sức, tổ chức hành quân đi bộ và cơ động bằng cơ giới được 2 triệu quân vào chiến trường, vận chuyển chi viện cho chiến trường miền Nam được hơn 1 triệu tấn vũ khí, đạn dược và lương thực…

Quân ta với lực lượng các xe pháo hùng hậu, ngày đêm hối hả nối đuôi nhau trên các ngả đường thần tốc, táo bạo, bí mật và bất ngờ, đã quét sạch quân thù như thế chẻ tre, để tất cả cùng nhau “Tiến về Sài Gòn ta quét sạch giặc thù… Tiến về Sài Gòn giải phóng miền Nam…” làm nên cuộc toàn thắng lịch sử - giải phóng hoàn toàn miền Nam, thống nhất đất nước vào mùa Xuân 1975 và hát vang khúc ca khải hoàn “Như có Bác Hồ trong ngày vui đại thắng”.

Đường Hồ Chí Minh là một sự sáng tạo độc đáo về chiến lược của Đảng ta trong thời kỳ chống Mỹ, cứu nước, là con đường huyền thoại thống nhất Bắc – Nam, là con đường liên minh, đoàn kết và chiến đấu thắng lợi của 3 nước anh em Việt Nam - Lào – Căm-pu-chia, là biểu tượng sáng ngời của chủ nghĩa anh hùng cách mạng trong thời đại Hồ Chí Minh, đúng như lời bình luận của một nhà báo Pháp viết trên tờ Le Figaro (1971) “Con đường Hồ Chí Minh trở thành câu chuyện thần thoại ở Đông Dương, chính con đường mòn đã quyết định hòa bình hay chiến tranh. Quân đội mạnh nhất thế giới đã không làm gì được con đường này. Cái máy bay khổng lồ B52 đã ném bom xuống đường mòn Hồ Chí Minh để hủy diệt, nhưng nó vẫn tồn tại, là con rắn trăm đầu luôn mọc lại.” Nói cách khác, “Đường mòn Hồ Chí Minh là một sản phẩm kỳ diệu của tài năng, sự kiên nhẫn và sự hy sinh không bờ bến của con người” (3); “là hiện thân của những giấc mơ, những khát vọng của cả một dân tộc” (4) nên không một sức mạnh nào có thể chặn cắt, có thể hủy diệt được.

Đại tướng Võ Nguyên Giáp cũng đã nhiều lần khẳng định: “Đường Trường Sơn - đường Hồ Chí Minh là một chiến công hào hùng, một kỳ tích lịch sử, một kinh nghiệm quý báu của Đảng, của quân đội và nhân dân ta sẽ mãi mãi tồn tại trong lịch sử kháng chiến chống xâm lược của dân tộc, sẽ tồn tại mãi trong ký ức và trong tình cảm thiêng liêng Nam - Bắc một nhà của mỗi người dân Việt Nam ta” (5).

Ngày nay, đường Trường Sơn - đường Hồ Chí Minh đang tiếp tục viết nên những bản anh hùng ca mới. Đi trên đường Hồ Chí Minh với đường dây 500 KV Bắc - Nam vun vút, vững chãi lượn qua núi, vượt trùng mây để giải quyết căn bản tình trạng thiếu điện của miền Nam và miền Trung. Dọc qua các tỉnh, thành dãy Trường Sơn, những nhà máy thủy điện được hình thành và đang hòa vào mạng lưới điện quốc gia, góp phần công nghiệp hóa đất nước. Đường Trường Sơn - đường Hồ Chí Minh cũng chính thức trở thành một tuyến quốc lộ Bắc - Nam hiện đại, phục vụ cho khát vọng vươn lên của dân tộc Việt Nam trong thời kỳ hội nhập và phát triển, mở ra hướng khai thác tiềm năng kinh tế - xã hội và bảo đảm an ninh - quốc phòng phía tây của Tổ quốc. Theo thông tin từ Ban Quản lý Dự án đường Hồ Chí Minh, hiện nay dự án hơn 3.000 km đi qua 30 tỉnh, thành phố đang được mở rộng, kéo dài từ Cao Bằng tới mũi Cà Mau.

Đường Trường Sơn - đường Hồ Chí Minh còn đi qua nhiều danh lam thắng cảnh, di tích lịch sử nổi tiếng như: Vườn Quốc gia Cúc Phương, Di tích Lam Kinh, Bến En, Khu lưu niệm Hải Thượng Lãn Ông, di sản thiên nhiên thế giới Phong Nha - Kẻ Bàng, Vườn Bạch Mã, Ngọc Linh, Km số O Tân Kỳ, Khu di tích Kim Liên - Nam Đàn quê Bác, Ngã ba Đồng Lộc, Khe Giao, Long Đại, Xuân Sơn, Hang Tám Cô, Nghĩa trang Liệt sĩ Trường Sơn, Ngục Đăk Lây, Ngục Kon Tum..., đang góp phần tạo sự khởi sắc, thu hút du khách trong nước và quốc tế, góp phần cho ngành du lịch phát triển.

Kỷ niệm 60 năm Ngày mở đường Trường Sơn – đường Hồ Chí Minh huyền thoại, xin tạ ơn những người đi mở đường Trường Sơn thuở ấy và tri ân những người đã nằm lại trên con đường huyền thoại này. Đường Trường Sơn hôm nay đang tiếp tục viết nên những bản anh hùng ca mới, tạo thế và lực thúc đẩy đất nước phát triển phồn thịnh.

Nguyễn Văn Thanh