Quảng Bình là tỉnh nằm ở phía Bắc Trung bộ, diện tích tự nhiên 8.065km2, dân số 849.217 người; có 6 huyện, 1 thành phố với 159 xã, phường, thị trấn (trong đó có 141 xã, 10 phường và 08 thị trấn). Tính đến tháng 5-2012, toàn Đảng bộ tỉnh có 607 TCCSĐ (trong đó có 306 đảng bộ, 301 chi bộ, với 101 đảng bộ bộ phận, 3.381 chi bộ trực thuộc) và 60.343 đảng viên.
Thực hiện Thông báo số 223-TB/TW ngày 24-2-2009 của Bộ Chính trị và Hướng dẫn số 25-HD/BTCTW ngày 06-3-2009 của Ban Tổ chức Trung ương về “Thực hiện thí điểm chủ trương bí thư cấp uỷ đồng thời là chủ tịch UBND ở cấp xã và địa phương không tổ chức HĐND”, Ban Tổ chức Tỉnh uỷ đã tham mưu cho Ban Thường vụ (BTV) Tỉnh uỷ xây dựng Đề án, báo cáo BTV Tỉnh uỷ cho tiến hành thực hiện thí điểm "nhất thể hoá" chức danh bí thư cấp uỷ đồng thời là chủ tịch UBND tại 5 đơn vị, trong đó, có 1 phường và 4 xã trên địa bàn tỉnh. Các đơn vị được chọn làm thí điểm đại diện cho các vùng, miền có điều kiện kinh tế - xã hội khác nhau (thành phố, nông thôn, đồng bằng, miền núi), bộ máy hành chính có những đặc thù khác nhau (phường - xã) để làm cơ sở cho việc sơ kết, rút kinh nghiệm chỉ đạo chung sau thí điểm.
Ở đây, xin đề cập, trao đổi về kết quả và một số kinh nghiệm rút ra trong thực hiện thí điểm "nhất thể hoá" ở phường Hải Thành, là phường duy nhất được chọn thí điểm trong 10 phường thuộc thành phố Đồng Hới.
Phường Hải Thành có diện tích 234,6 ha, chia thành 7 tiểu khu với dân số: 5.635 người, kinh tế - xã hội phát triển khá ổn định; nội bộ đoàn kết, thống nhất và thực hiện khá tốt công tác quy hoạch, đào tạo, bồi dưỡng, xây dựng đội ngũ cán bộ. Thế mạnh của phường là dịch vụ, thương mại, du lịch và khai thác, đánh bắt hải sản. Đảng bộ phường có 13 tổ chức đảng trực thuộc với 250 đảng viên. Đội ngũ cán bộ phường (chuyên trách và công chức) có 19 đồng chí; trong đó, trình độ đại học 10, trung cấp 9; lý luận chính trị trung cấp 9. Cán bộ chủ chốt của phường (bí thư, phó bí thư, chủ tịch, phó chủ tịch) đều là những cán bộ trẻ, có năng lực, nhiệt tình trong công việc. Bám sát nội dung Hướng dẫn số 25-HD/BTCTW ngày 6-3-2009 của Ban Tổ chức Trung ương, phường Hải Thành cơ bản đáp ứng các yêu cầu đối với đơn vị thực hiện thí điểm. Cấp uỷ đảng đã tổ chức cho cán bộ, đảng viên và nhân dân quán triệt kỹ về mục đích, yêu cầu, nội dung, phương pháp tiến hành thực hiện chủ trương thí điểm, do đó đã tạo sự đồng thuận, thống nhất cao trong đảng bộ và sự ủng hộ của nhân dân. Công tác nhân sự được thực hiện theo đúng quy định của Điều lệ Đảng, Quy chế bầu cử trong Đảng, Luật Tổ chức HĐND, UBND và hướng dẫn của Ban Tổ chức Trung ương, đảm bảo đúng quy trình, dân chủ, khách quan. Đồng chí được bầu vào chức danh bí thư cấp uỷ đồng thời là chủ tịch UBND (Bí thư - Chủ tịch) phường là cán bộ có trình độ đại học, lý luận chính trị trung cấp, đã kinh qua công tác Đảng và chính quyền (giữ chức vụ Bí thư Đảng uỷ phường, Chủ tịch UBND phường).
Qua gần 4 năm thực hiện thí điểm “bí thư cấp uỷ đồng thời là chủ tịch UBND” ở phường Hải Thành đã đạt được những kết quả tích cực, nổi bật là:
Sau khi được kiện toàn, bộ máy cơ quan Đảng và UBND phường do đồng chí Bí thư - Chủ tịch đứng đầu đã đảm bảo được sự thống nhất, kịp thời trong lãnh đạo, chỉ đạo cũng như trong quản lý, điều hành giữa Đảng và chính quyền. Khi có chủ trương của cấp uỷ cấp trên, của Đảng uỷ phường thì từ việc ban hành chủ trương đến triển khai thực hiện, đồng chí Bí thư - Chủ tịch vừa là người truyền đạt chủ trương, phân công nhiệm vụ cho từng bộ phận, vừa là người theo dõi, kiểm tra, giám sát việc triển khai thực hiện; kịp thời chỉ đạo, hướng dẫn, nhất là kịp thời xử lý các tình huống mới phát sinh; tạo ra sự gắn bó chặt chẽ, phối hợp, hỗ trợ của cả bộ máy Đảng và chính quyền để hoàn thành mục tiêu đề ra. Khắc phục được hạn chế của mô hình cũ là có lúc, có nơi đồng chí Bí thư cấp uỷ và đồng chí Chủ tịch UBND không thống nhất trong quản lý, điều hành, sự phối hợp trong công việc không chặt chẽ, mất đoàn kết.
Vì vậy, khi được hỏi ý kiến, các đồng chí cán bộ, đảng viên ở phường Hải Thành đều thống nhất đánh giá: sau khi nhất thể hoá, tinh thần đoàn kết, phối hợp trong hoạt động của cán bộ khối đảng và khối chính quyền được nâng lên.
Công tác lãnh đạo của cấp ủy đối với chính quyền giảm được một số khâu báo cáo, xin ý kiến, giảm bớt hội họp nên việc triển khai, xử lý công việc nhanh chóng, kịp thời. Đồng chí Bí thư - Chủ tịch với vai trò vừa đứng đầu cấp ủy, vừa đứng đầu chính quyền nên chủ động trong lãnh đạo và chỉ đạo triển khai thực hiện. Các chủ trương, nghị quyết của cấp ủy được chính quyền triển khai kịp thời, đầy đủ, toàn diện, làm cho công tác lãnh đạo, chỉ đạo, điều hành đạt hiệu quả cao hơn, hiệu lực quản lý nhà nước ở địa phương đạt kết quả tốt hơn.
Đồng chí Bí thư - Chủ tịch phường Hải Thành khẳng định: nếu như trước đây, tại nhiều buổi làm việc với các cơ quan ban, ngành, đơn vị, các cụm dân cư, khi có những tình huống mới phát sinh đòi hỏi giải đáp hoặc có kết luận cụ thể ngay, cá nhân đồng chí Bí thư Đảng uỷ hoặc đồng chí Chủ tịch UBND phường chủ trì chưa thể giải quyết tại chỗ, thì nay, với vai trò vừa là Bí thư - Chủ tịch đã chủ động giải đáp và có những trường hợp giải quyết tại chỗ, hạn chế việc phải chờ xin ý kiến, thống nhất giữa hai bên, giảm bớt phiền hà cho nhân dân.
Với việc tập trung quyền hạn cao hơn trước đây, tạo cho đồng chí Bí thư - Chủ tịch có khả năng bao quát hơn, linh hoạt hơn, chủ động trong công việc. Là người trực tiếp tiếp thu, quán triệt các chỉ thị, nghị quyết của cấp trên, trực tiếp chỉ đạo xây dựng chủ trương, nghị quyết của cấp uỷ và cũng chính là người chịu trách nhiệm chỉ đạo việc thực hiện, điều này cho thấy vai trò lãnh đạo toàn diện của Đảng được nâng lên rõ rệt. Do nắm được nhiều nguồn thông tin, đồng chí Bí thư - Chủ tịch nắm vững yêu cầu, tình hình thực tế, cân nhắc kỹ các điều kiện, các nguồn lực, để có cơ sở tham mưu cho BTV, Đảng uỷ nhanh hơn, chính xác hơn, tính khả thi cao hơn, nội dung của một chủ trương, nghị quyết nhanh chóng đi vào cuộc sống hơn. Mặt khác, đồng chí Bí thư - Chủ tịch là người chịu trách nhiệm chính về sự đúng đắn của chủ trương cũng như kết quả thực hiện nên phải có trách nhiệm, gương mẫu, tâm huyết với công việc hơn. Tránh được tình trạng đùn đẩy trách nhiệm giữa hai bên.
Do những yêu cầu mới trong việc lãnh đạo, chỉ đạo, điều hành của đồng chí Bí thư - Chủ tịch, nên vai trò, trách nhiệm, năng lực công tác, tính chủ động của các đồng chí phó bí thư, phó chủ tịch UBND và đội ngũ cán bộ, công chức chuyên môn giúp việc được phát huy tốt hơn, chất lượng tham mưu đạt hiệu quả cao hơn. Điều này thể hiện rõ trong những năm gần đây, nhất là từ khi thực hiện chủ trương nhất thể hoá: chuyển dịch cơ cấu kinh tế, chủ yếu là dịch vụ, thương mại tổng hợp phát triển đa dạng, hoạt động du lịch, trật tự-an ninh đô thị, về quản lý xây dựng, đất đai, môi trường; đặc biệt là vấn đề huy động các nguồn lực, xã hội hoá để xây dựng và hoàn thiện cơ sở hạ tầng, thực hiện các chương trình mục tiêu quốc gia về giáo dục, y tế, xoá đói, giảm nghèo...
Dưới sự chỉ đạo và điều hành của đồng chí Bí thư - Chủ tịch, sự tham mưu, giúp việc tích cực của các đồng chí phó bí thư, phó chủ tịch UBND phường, việc giải quyết các vấn đề khó khăn, vướng mắc ở cơ sở được kịp thời, tạo được sự đoàn kết, thống nhất cao trong đảng uỷ, củng cố thêm lòng tin của cán bộ, đảng viên và nhân dân, góp phần động viên, thúc đẩy sự góp sức chung để hoàn thành nhiệm vụ. Từ khi thực hiện nhất thể hoá đến năm 2011, phường Hải Thành đã đạt được một số kết quả đáng phấn khởi: tổng thu nhập toàn phường từ 38,7 tỷ đồng tăng lên 62,7 tỷ đồng. Trong đó, ngành dịch vụ - thương mại tổng hợp từ 32,2 tỷ lên 52 tỷ đồng. Thu nhập bình quân từ 7,6 triệu đồng/người/năm lên 12 triệu đồng/người/năm. Tỷ lệ hộ gia đình văn hoá luôn ở mức trên 90%; phổ cập tiểu học và THCS đúng độ tuổi. Trường tiểu học và THCS đạt chuẩn quốc gia giai đoạn 1, y tế đạt chuẩn quốc gia. Các chỉ số về thu gom rác thải đạt trung bình 93%, hộ có công trình hợp vệ sinh đạt trên 95%, hộ dùng nước sạch đạt 100%. Tỷ lệ hộ nghèo hiện chỉ còn 2,52%. Hệ thống đường giao thông, điện chiếu sáng, trạm y tế, trụ sở phường, nhà văn hoá các tiểu khu, hệ thống truyền thanh do huy động tốt các nguồn lực nên đã được hoàn thiện và đi vào hoạt động có hiệu quả. Số hộ dân xây nhà cao tầng, kiên cố hoá ngày càng nhiều. Bộ mặt đô thị của phường có nhiều đổi thay, khởi sắc. Đời sống nhân dân được nâng lên rõ rệt. Đảng bộ phường nhiều năm liền đạt trong sạch, vững mạnh và 2 năm (2010, 2011) đạt trong sạch, vững mạnh tiêu biểu.
Tuy nhiên, việc thực hiện mô hình “nhất thể hoá” hiện nay đang bộc lộ một số hạn chế, khó khăn, đó là:
Đồng chí Bí thư - Chủ tịch đảm đương nhiều việc, thời gian dự các cuộc họp do cấp trên triệu tập hoặc các cuộc họp của địa phương, xử lý các công việc cụ thể hằng ngày của UBND chiếm nhiều thời gian, do đó, ít có thời gian tập trung lãnh đạo, chỉ đạo các công tác trọng tâm của đảng bộ, thời gian cho nghiên cứu, kiểm tra, chỉ đạo và bám sát cơ sở có phần hạn chế. Tại những thời điểm nhất định, việc đầu tư thời gian cho công tác đảng hoặc chính quyền khác nhau sẽ có ảnh hưởng không nhỏ đến hiệu quả công tác.
Việc tập trung quyền lực vào một người dễ nảy sinh tình trạng độc đoán, gia trưởng, đó là điều đáng lo ngại khi công tác kiểm tra, giám sát không thường xuyên.
- Mức phụ cấp chức vụ 20% đối với chức vụ Bí thư - Chủ tịch là thấp so với công việc đảm nhận.
Từ những kết quả đạt được ở phường Hải Thành, có thể rút ra một số kinh nghiệm sau:
Thứ nhất, để thực hiện thí điểm "nhất thể hoá" thành công và nhân ra diện rộng, trước hết phải xác định công tác cán bộ là vấn đề hết sức quan trọng, có tính quyết định đến thành công của mô hình "nhất thể hoá". Do đó, phải xây dựng bộ máy đủ mạnh và đồng bộ giữa Đảng và chính quyền. Lựa chọn cán bộ có đức, có tài, đủ khả năng đảm nhận đồng thời 2 chức vụ. Đó là cán bộ đã từng giữ các chức danh cán bộ chủ chốt, có năng lực, có kinh nghiệm về công tác đảng và chính quyền. Đặc biệt, cán bộ đó phải năng động, sáng tạo, dám nghĩ, dám làm, dám chịu trách nhiệm, có tinh thần tập thể, đoàn kết, biết tôn trọng, phát huy trí tuệ của cán bộ, đảng viên, có bản lĩnh chính trị vững vàng, có sự tín nhiệm cao.
Các đồng chí phó bí thư Đảng uỷ, phó chủ tịch UBND phường có vai trò rất quan trọng, là người tham mưu, giúp việc tích cực cho đồng chí Bí thư - Chủ tịch trong quản lý, điều hành công tác đảng, chính quyền và đoàn thể, do đó, phải lựa chọn cán bộ có trình độ, năng lực, nhiệt tình, trách nhiệm cao, có khả năng điều hành thay thế khi đồng chí Bí thư - Chủ tịch đi vắng.
Để nhân rộng mô hình này, các cấp uỷ cần làm tốt các khâu của công tác cán bộ, đánh giá đúng thực trạng cán bộ ở phường, xã; xây dựng quy hoạch, kế hoạch đào tạo, bồi dưỡng cán bộ dự nguồn các chức danh chủ chốt; quan tâm cán bộ trẻ, có năng lực, triển vọng, đủ điều kiện, tiêu chuẩn đáp ứng yêu cầu nhiệm vụ. Đồng thời, tiến tới cũng cần thực hiện để đồng chí Bí thư - Chủ tịch lựa chọn, giới thiệu những đồng chí cấp phó như tinh thần Nghị quyết Trung ương 4 (khoá XI) đề ra. Mặt khác, để bộ máy giúp việc hoạt động tốt, Trung ương cần bổ sung biên chế cán bộ chuyên trách công tác đảng, giúp Đảng uỷ về công tác xây dựng đảng.
Thứ hai, các đơn vị thực hiện thí điểm cần duy trì, thực hiện nghiêm nguyên tắc tập trung dân chủ, đề cao tự phê bình và phê bình, nhất là người đứng đầu. Coi đây vừa là phương pháp phát huy trí tuệ tập thể vừa là biện pháp ngăn chặn tình trạng độc đoán, chuyên quyền có thể xảy ra. Đồng chí là Bí thư - Chủ tịch phải luôn nỗ lực, cố gắng khẳng định vai trò của người đứng đầu cấp uỷ, chính quyền, đồng thời tôn trọng, tiếp thu ý kiến của tập thể BCH, BTV, ý kiến đóng góp của cán bộ, đảng viên và nhân dân trong lãnh đạo, quản lý, điều hành.
Thứ ba, sau khi nhất thể hoá, cấp uỷ cần sớm ban hành và nghiêm túc thực hiện quy chế làm việc. Trong quy chế phải làm rõ trách nhiệm tập thể và cá nhân; xác định rõ nhiệm vụ, quyền hạn, mối quan hệ công tác của đồng chí Bí thư - Chủ tịch; vấn đề phân quyền và uỷ quyền giữa Bí thư Đảng uỷ với các phó bí thư cấp uỷ, phó chủ tịch UBND để tránh quá tải cho đồng chí Bí thư - Chủ tịch trong giải quyết các công việc hằng ngày và đảm bảo công việc không ách tắc khi đồng chí Bí thư - Chủ tịch đi vắng.
Thứ tư, tăng cường kiểm tra, giám sát, bao gồm cả kiểm tra, giám sát trong Đảng, giám sát của mặt trận và các tổ chức chính trị - xã hội để uốn nắn những biểu hiện sai trái, có cơ chế kiểm tra, giám sát chặt chẽ đề phòng hiện tượng gia trưởng, độc đoán, chuyên quyền, vi phạm nguyên tắc tập trung dân chủ của Đảng.
Lê Thị Thu Hiền
Phó trưởng Ban Tổ chức Tỉnh ủy Quảng Bình