Cả cuộc đời hoạt động và lãnh đạo cách mạng, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã để lại cho dân tộc Việt Nam tài sản vô giá về tư tưởng, đạo đức cách mạng sáng ngời, trong đó có đạo đức và phong cách làm báo. Di sản báo chí to lớn và phong phú của Bác thể hiện sinh động những quan điểm, tư tưởng của Người về cách mạng, về thời đại, về nhân dân, về kinh tế, chính trị, văn hóa, an ninh, quốc phòng và các lĩnh vực của đời sống xã hội, đồng thời thể hiện một nhân cách vĩ đại, nhà báo cách mạng lớn - Hồ Chí Minh.

Sự nghiệp làm báo của Bác song hành với suốt cuộc đời hoạt động cách mạng, từ khi bôn ba đi tìm đường cứu nước, cứu dân! Người làm văn, viết báo để phục vụ cách mạng và để làm cách mạng Người đã trở thành một nhà báo. Các tác phẩm báo chí của Người là phương tiện, vũ khí sắc bén nhằm mục đích chính trị, vạch tội ác kẻ thù. Người khẳng định: Đối với những người viết báo chúng ta, cái bút là vũ khí sắc bén - bài báo là tờ hịch cách mạng để động viên quần chúng đoàn kết đấu tranh, chống chủ nghĩa thực dân cũ và mới, chống chủ nghĩa đế quốc đứng đầu là đế quốc Mỹ, vì độc lập dân tộc, tiến bộ xã hội và hòa bình thế giới. Vì vậy, với ngòi bút điêu luyện, sắc xảo, linh hoạt Chủ tịch Hồ Chí Minh đã viết những bài chính luận đanh thép, trong sáng, giàu hình tượng; khi lên án kẻ áp bức bóc lột thì như bốc lửa ngùn ngụt căm thù, đối với những người lao động, cùng là dân tộc bị áp bức thì chan chứa yêu thương và đậm đà tình quốc tế, hướng họ đi vào con đường đoàn kết đấu tranh giải phóng, chống lại những gian dối, phi nhân, bảo vệ lẽ phải... Ngòi bút của Bác chính là vũ khí tấn công trực diện vào kẻ thù ở chính quốc, thuộc địa và trở thành phương tiện độc đáo giúp Người truyền bá tư tưởng cách mạng vào quần chúng, động viên, cổ vũ họ đứng lên đấu tranh giải phóng dân tộc.

Một là, người làm báo phải có lập trường chính trị vững chắc

Trong thư gửi lớp học viết báo đầu tiên Huỳnh Thúc Kháng ở chiến khu Việt Bắc tháng 5-1949, Người chỉ rõ: “Nhiệm vụ của tờ báo là tuyên truyền, cổ động, huấn luyện, giáo dục và tổ chức dân chúng để đưa dân chúng đến mục đích chung”. Tại Đại hội lần thứ II, Hội Nhà báo Việt Nam, ngày 16-4-1959, Bác Hồ dặn dò “... Tất cả những người làm báo (người viết, người in, người sửa bài, người phát hành...) phải có lập trường chính trị vững chắc. Chính trị phải làm chủ. Đường lối chính trị đúng thì những việc khác mới đúng được. Cho nên các báo chí của ta phải có đường lối chính trị đúng”. “Nhiệm vụ của người làm báo là quan trọng và vẻ vang. Muốn hoàn thành tốt nhiệm vụ ấy thì phải cố gắng học tập chính trị, nâng cao tư tưởng, đứng vững trên lập trường giai cấp vô sản; phải nâng cao trình độ văn hóa, phải đi sâu vào nghiệp vụ của mình”. Người còn nhấn mạnh: “Cán bộ báo chí cũng là chiến sĩ cách mạng. Cây bút, trang giấy là vũ khí sắc bén của họ”. Vì vậy, để làm tròn nhiệm vụ vẻ vang của mình, cán bộ báo chí cần phải tu dưỡng đạo đức cách mạng “Cố gắng trau dồi tư tưởng, nghiệp vụ và văn hóa; chú trọng học tập chính trị để nắm vững chủ trương, chính sách của Đảng và Chính phủ; đi sâu vào thực tế, đi sâu vào quần chúng lao động”. Đối với Hội nhà báo, Người khẳng định: “Nói về Hội nhà báo. Đó là một tổ chức chính trị và nghiệp vụ. Nhiệm vụ của Hội là phải làm cho hội viên đoàn kết chặt chẽ, giúp đỡ lẫn nhau để nâng cao trình độ chính trị và nghiệp vụ. Có như thế thì Hội nhà báo mới làm tròn nhiệm vụ của mình và những người làm báo mới phục vụ tốt nhân dân, phục vụ tốt cách mạng”.

Học tập và làm theo đạo đức và phong cách làm báo của Bác, các thế hệ nhà báo Việt Nam đều ý thức sâu sắc về nghề nghiệp của mình đối với sự nghiệp cách mạng. Họ đều hiểu rằng, làm báo là làm chính trị. Ý thức nghề nghiệp chính là ý thức về một lập trường chính trị cách mạng, là thái độ bảo vệ chế độ, bảo vệ dân tộc, bảo vệ giai cấp, kiên quyết chống lại sự phá hoại của kẻ thù.

Kỷ niệm ngày báo chí cách mạng năm nay cũng chính là thời điểm toàn Đảng, toàn quân và toàn dân ta đang ra sức đưa Nghị quyết Đại hội XI của Đảng vào cuộc sống; thực hiện Nghị quyết TW 4 (khoá XI) “Một số vấn đề cấp bách về xây dựng Đảng hiện nay” và tiếp tục đẩy mạnh việc học tập và làm theo tấm gương đạo đức Hồ Chí Minh theo Chỉ thị số 03-CT/TW của Bộ Chính trị. Đây là dịp mỗi nhà báo gắn việc tiếp tục đẩy học tập và làm theo tấm gương đạo đức cách mạng của Bác nói chung và tư tưởng, đạo đức nghề báo nói riêng gắn với nhiệm vụ thực hiện Nghị quyết Đại hội XI bằng những tác phẩm báo chí thiết thực, mang tính thời sự nóng hổi... Đặc biệt tập trung đi sâu vào những bài viết  về công tác xây dựng đảng, chống quan liêu, tham nhũng, nâng cao đạo đức cách mạng, quét sạch chủ nghĩa cá nhân, xây dựng Đảng ta trong sạch, vững mạnh. Mỗi nhà báo tự vượt lên trên những tính toán vụ lợi, toàn tâm, toàn lực cho sự nghiệp cách mạng hiện nay và để báo công với Bác!

Hai là, làm báo phải có kiến thức sâu rộng, am hiểu thực tế

Nhà báo phải là một người có tri thức rộng và sâu, đặc biệt là có trách nhiệm với công việc, với chính “đứa con tinh thần” của mình và phải chịu trách trước công chúng. Trong thư Bác gửi lớp viết báo Huỳnh Thúc Kháng, Người viết: “Muốn viết báo khá thì cần: 1. Gần gũi dân chúng, cứ ngồi trong phòng giấy mà viết thi không thể viết thiết thực; 2. Ít nhất cũng phải biết một thứ tiếng nước ngoài để xem báo nước ngoài mà học kinh nghiệm; 3. Khi viết xong một bài, tự mình phải xem lại ba bốn lần, sửa chữa lại cho cẩn thận. Tốt hơn nữa, là đưa nhờ một vài người ít văn hóa xem và hỏi họ những câu nào, chữ nào không hiểu thì sửa lại cho dễ hiểu; 4. Luôn luôn gắng học hỏi, luôn luôn cầu tiến bộ...”.

Trong bài nói chuyện tại Đại hội lần thứ III của Hội Nhà báo Việt Nam ngày 8-9-1962, Bác chia sẻ về kinh nghiệm làm báo “Kinh nghiệm của tôi là thế này: Mỗi khi viết một bài báo, thì đặt câu hỏi:

“1. Viết cái gì? Viết những cái hay, cái tốt của dân ta, của bộ đội ta, của bạn bè ta. Đồng thời để phê bình khuyết điểm của chúng ta, của cán bộ, nhân dân, bộ đội.

2. Viết cho ai? Viết cho công-nông-binh, viết cho mọi tầng lớp người Việt Nam, không phân biệt già trẻ, nam nữ, tôn giáo, đảng phái.

3. Viết để làm gì? Viết để tuyên truyền, để giác ngộ, để đoàn kết, để thức tỉnh quần chúng.

4. Viết thế nào? Viết phải gọn gàng, sáng sủa, mạch lạc, có đầu có đuôi, có nội dung”. Xác định được đối tượng của báo chí nên Người nói và viết dù chỉ một câu cũng làm cho người dân bình thường nhất hiểu và làm theo được.

Kinh nghiệm làm báo của Chủ tịch Hồ Chí Minh đã, đang và sẽ trở thành những nguyên tắc cơ bản “khuôn vàng, thước ngọc” không thể thiếu đối với những người cầm bút mọi thế hệ. Đây chính là những bài học quý báu mà Người đã để lại cho các thế hệ nhà báo.

Ba là, thông tin phải chân thực, chính xác, cẩn thận về nội dung và hình thức

Từ kinh nghiệm làm báo của mình, Bác chỉ rõ: nhà báo viết phải “chân thực” - chân thực là sức mạnh vì nó có lòng tin. Mỗi bài viết của nhà báo phải bắt nguồn từ thực tế cuộc sống với những con số, những sự kiện đã được xem xét kiểm tra, chọn lọc. Bài viết phải đem lại cho người đọc lượng thông tin và tính chính xác cao. Viết phải đúng sự thật, không được bịa ra, không nên nói ẩu, chưa điều tra, chưa nghiên cứu, chưa biết rõ, chớ nói, chớ viết. Người nhấn mạnh: “Mỗi bài viết của phóng viên phải bắt nguồn từ thực tế cuộc sống với những con số, những sự kiện đã được xem xét kiểm tra, chọn lọc. Bài viết phải đem lại cho người đọc lượng thông tin cao và chính xác. Viết phải đúng sự thật, không được bịa ra, không nêu nói ẩu, chưa điều tra, chưa nghiên cứu, chưa biết rõ, chớ nói, chớ viết”.

Tính chân thật luôn được xem là đạo đức của người làm báo cách mạng. Vì thế, báo chí cách mạng Việt Nam là tiếng nói của Đảng và là diễn đàn của nhân dân. Báo chí cách mạng phản ánh chân thực những ý kiến đóng góp xây dựng của nhân dân, nói lên tâm tư, nguyện vọng, kiến nghị của dân đối với công cuộc xây dựng và bảo vệ đất nước. Đồng thời báo chí cũng quyết liệt chống nạn tham nhũng, lãng phí; chống các tệ nạn xã hội; chống lại những biểu hiện tha hóa, sa sút về phẩm chất, đạo đức và lối sống. Với việc làm đó, báo chí đã đem đến cho công chúng niềm tin ở sự thật, tin ở sự nghiêm minh của pháp luật, đặc biệt tin tưởng vào sự lãnh đạo của Đảng, tin vào truyền thống cách mạng.

Bốn là, bố cục “ngắn gọn”, ngôn ngữ “trong sáng, giản dị, dễ hiểu”

Một tác phẩm báo chí thật sự có giá trị khi nó đáp ứng yêu cầu của xã hội. Tác phẩm báo chí có giá trị, theo Bác: phải là tác phẩm có bố cục “ngắn gọn”, ngôn ngữ “trong sáng, giản dị, dễ hiểu”. Bác chỉ rõ: thứ nhất, phải “ngắn gọn”. Ngắn gọn, theo Người không có nghĩa là cộc lốc mà ngắn gọn là gọn gàng, rõ ràng, có đầu, có đuôi, có nội dung thiết thực, thấm thía, chắc chắn. Thứ hai, ngôn ngữ phải “trong sáng - giản dị - dễ hiểu”.

Để đạt được tác phẩm báo chí như vậy, trước hết nhà báo phải học cách nói, cách nghĩ của quần chúng, bám sát thực tiễn, hiểu rõ tâm tư nguyện vọng của quần chúng đối với sự lãnh đạo của Đảng và sự quản lý của Nhà nước. Sự trong sáng, giản dị, dễ hiểu là bắt nguồn từ sự hiểu biết thấu tình, đạt lý, đúng bản chất của sự vật, phù hợp với truyền thống dân tộc trong cách cảm, nếp nghĩ của con người Việt Nam. Người không những am hiểu ngôn từ của nhiều dân tộc mà còn là bậc thầy về sử dụng ngôn ngữ tiếng Việt. Người đề cao và khẳng định: “Tiếng nói là thứ của cải vô cùng lâu đời và vô cùng quý báu của dân tộc. Chúng ta phải giữ gìn nó, quý trọng nó, làm cho nó phổ biến ngày càng rộng khắp. Của mình có mà không dùng, lại đi mượn của nước ngoài, đó chẳng phải là đầu óc quen ỷ lại hay sao?”. Bên cạnh đó, Người còn yêu cầu: “Người làm báo ít nhất cũng cần biết một thứ tiếng nước ngoài”. Không có trình độ văn hóa tổng quát tối thiểu thì sản phẩm thông tin đại chúng thường trở nên tầm thường, mờ nhạt, thiếu sức sống…

Năm là, luôn nâng cao chất lượng nội dung

Báo chí phương tiện thông tin đại chúng đóng vai trò đặc biệt quan trọng - xung kích trên mặt trận tư tưởng, đưa mọi chủ trương, đường lối của Đảng đi vào thực tiễn đời sống xã hội và phát huy các giá trị, tạo ra sức mạnh để mọi người hiểu đường lối của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước, tạo sự đồng thuận trong xã hội, thực hiện thắng lợi mục tiêu, nhiệm vụ cách mạng đề ra. Vì vậy, sinh thời Bác căn dặn: “... Cần nâng cao hơn nữa chất lượng của báo chí để nó làm tròn nhiệm vụ cao cả của nó... Nhiệm vụ của báo chí là phục vụ nhân dân, phục vụ cách mạng”. Lời dạy của Bác vừa là động viên, vừa là lời nhắc nhở người làm báo và các cơ quan báo chí không ngừng nâng cao chất lượng bài viết cũng như vận dụng công nghệ tiến tiến. Khắc sâu lời dạy của Bác, báo chí đã tích cực tuyên truyền, cổ vũ phong trào thi đua, lao động sản xuất, thực hiện các nhiệm vụ kinh tế - xã hội, động viên đồng bào cả nước vượt qua khó khăn, thử thách, thực hiện thắng lợi các mục tiêu, kế hoạch đề ra. Hội nghị Trung ương 5 (khoá VIII) nhấn mạnh đến vai trò của công nghệ mới trong lĩnh vực thông tin đại chúng: “Sắp xếp lại và quy hoạch hợp lý hệ thống truyền hình, phát thanh, thông tấn, báo chí, xuất bản, thông tin mạng nhằm tăng hiệu quả thông tin, tránh lãng phí...”; “Không ngừng nâng cao trình độ chính trị và nghề nghiệp, chất lượng tư tưởng, văn hóa của hệ thống thông tin đại chúng. Khắc phục xu hướng thương mại hóa trong hoạt động báo chí xuất bản”.

Nghị quyết Trung ương 5 (khoá X) đánh giá: Báo chí góp phần quan trọng nâng cao dân trí, đáp ứng nhu cầu hưởng thụ, sáng tạo văn hoá của nhân dân, tham gia có hiệu quả vào các hoạt động xã hội, góp phần vào quá trình dân chủ hoá đời sống xã hội, công chúng tham gia ngày càng tích cực, chủ động vào quá trình truyền thông... Đồng thời đề mục tiêu, quan điểm chỉ đạo, nhiệm vụ và giải pháp nâng cao chất lượng, hiệu quả công tác báo chí trước yêu cầu mới: “Đổi mới, nâng cao chất lượng, hiệu quả công tác đào tạo, bồi dưỡng phẩm chất chính trị, trình độ nghiệp vụ, năng lực chuyên môn và đạo đức nghề nghiệp. Đổi mới, nâng cao chất lượng về nội dung, hình thức, tăng tính thuyết phục, tính hấp dẫn, lượng phát hành, phạm vi phát sóng. Tạo điều kiện về cơ sở vật chất - kỹ thuật để các báo đài chủ lực hoàn thành nhiệm vụ, nâng cao năng lực chi phối, định hướng thông tin và dư luận xã hội.

Tư tưởng Hồ Chí Minh về báo chí cách mạng là tài sản vô giá - cơ sở phương pháp luận cho hoạt động báo chí nước ta không chỉ trong những năm kháng chiến ác liệt mà còn là “ngọn đuốc soi đường” đối với công cuộc xây dựng và bảo vệ Tổ quốc hiện nay. Việc học tập, vận dụng và phát triển tư tưởng của Bác về báo chí cách mạng trong điều kiện mới là một yêu cầu quan trọng không chỉ đối với người làm báo mà còn bảo đảm cho sự phát triển bền vững, tích cực của nền báo chí cách mạng Việt Nam trong thời kỳ CNH, HĐH đất nước và hội nhập quốc tế, đấu tranh chống lại mọi âm mưu, thủ đoạn của kẻ thù, xây dựng môi trường ổn định, hoà bình cùng tồn tại và phát triển… góp phần quan trọng vào sự nghiệp xây dựng đất “Dân giàu, nước mạnh, dân chủ, công bằng, văn minh” như sinh thời Bác Hồ hằng mong.

Nguyễn Hưng Anh và Phạm Thị Nhung

Trường sĩ quan Lục quân 2