Đồng
chí Lê Đức Thọ, tên thật là Phan Đình Khải, sinh ngày 10-10-1911 ở vùng ngoại ô
thành phố Nam Định, trong một gia đình nhà nho, mảnh đất giàu truyền thống văn
hoá, yêu nước và đấu tranh cách mạng. Ngay từ nhỏ, đồng chí đã hoà mình vào các
hoạt động của học sinh ở địa phương (tham gia biểu tình, bãi khoá, đấu tranh
đòi thực dân Pháp thả nhà chí sĩ yêu nước Phan Chu Trinh...). Với sự phấn đấu,
rèn luyện không mệt mỏi, năm 18 tuổi, đồng chí Lê Đức Thọ vinh dự được kết nạp
vào Đông Dương Cộng sản Đảng (10-1929). Đây là dấu mốc đặc biệt quan trọng
trong cuộc đời hoạt động cách mạng của đồng chí, đánh dấu sự chuyển biến từ một
thanh niên yêu nước thành một chiến sĩ cộng sản.
Sau
những hoạt động cách mạng sôi nổi, mạnh mẽ ở địa phương, ngày 7-11-1930, đồng
chí Lê Đức Thọ bị thực dân Pháp bắt giam và kết án tù chung thân. Tuy nhiên,
xiềng xích và gông sắt của nhà tù không lay chuyển được ý chí người cộng sản
kiên cường. Đồng chí kiên quyết đấu tranh, chống án, buộc Toà Thượng thẩm thực
dân phải giảm mức án xuống 10 năm khổ sai. Năm 1931, đồng chí bị đày ra nhà tù
Côn Đảo. Tại đây, đồng chí Lê Đức Thọ được cử làm Bí thư chi bộ. Năm 1936,
trước sự đấu tranh mạnh mẽ của nhân dân trong nước và phong trào Bình dân ở
Pháp, thực dân ở Đông Dương đã trả tự do cho một số tù chính trị, trong đó có
đồng chí Lê Đức Thọ. Ra tù, trở về Nam Định, đồng chí tiếp tục bắt liên lạc với
Đảng và xây dựng một số cơ sở bí mật của Đảng ở Nam Định; cùng một số đảng viên
tuyên truyền Chủ nghĩa Mác-Lênin; cùng tập thể cấp ủy Nam Định khéo léo lãnh
đạo phong trào đấu tranh của nhân dân đòi dân sinh, dân chủ, v.v...
Năm
1939, biết rõ đồng chí Lê Đức Thọ là một trong những cán bộ lãnh đạo chủ chốt
phong trào cách mạng ở Nam Định, thực dân Pháp cho mật thám theo dõi, khám xét,
bắt và khép tội “phần tử nguy hiểm cho an ninh”, kết án 5 năm tù đưa đi giam
giữ ở Hà Nội, Sơn La và Hoà Bình. Trong lao tù của thực dân, bị địch tra tấn dã
man nhưng đồng chí vẫn giữ trọn khí tiết cách mạng, không khai báo hoạt động
của Đảng. Năm 1944 ra tù, đồng chí Lê Đức Thọ được Trung ương Đảng cử về hoạt
động ở ATK, phụ trách công tác bảo đảm bí mật, an toàn cho ATK. Bằng kinh
nghiệm hoạt động của mình, tại Hội nghị mở rộng Ban Thường vụ Trung ương Đảng
đêm 9-3-1945, đồng chí Lê Đức Thọ tích cực góp phần đề ra chủ trương phát động
cao trào cách mạng đi tới tổng khởi nghĩa giành chính quyền. Tháng 8 năm 1945,
tại Hội nghị toàn quốc của Đảng, đồng chí Lê Đức Thọ được cử vào Thường vụ
Trung ương Đảng. Đồng chí đã cùng với các đồng chí lãnh đạo khác của Đảng có
công lớn trong việc giúp Trung ương bố trí, xây dựng Đảng, đoàn thể, xây dựng
chính quyền cách mạng còn non trẻ, bảo đảm giữ vững và phát huy thắng lợi của
cách mạng, kịp thời chuẩn bị cho đất nước bước vào cuộc kháng chiến trường kỳ
chống thực dân Pháp xâm lược, v.v...
Năm
1948, được Trung ương Đảng giao nhiệm vụ vào Nam
tham gia trực tiếp lãnh đạo cuộc kháng chiến của đồng bào Nam bộ, giữ chức Phó bí thư Xứ uỷ Nam bộ, đồng
chí Lê Đức Thọ ngày càng có nhiều đóng góp cho công tác xây dựng đảng.
Trên
đường từ Bắc vào Nam, trước
khi tới Đồng Tháp Mười - căn cứ của Xứ uỷ Nam bộ, đồng chí Lê Đức Thọ có
những buổi làm việc với một số tỉnh uỷ, khu uỷ. Sau khi nghe báo cáo tình hình
các mặt, bao giờ đồng chí cũng căn dặn: “Phải xây dựng, củng cố Đảng trong lực
lượng vũ trang, trong công an, trong vùng bị địch tạm chiếm, phát triển Đảng
phải luôn luôn đi đôi với củng cố Đảng, phải dìu dắt đảng viên mới trong công
tác thực tế, phải mở lớp huấn luyện ngắn ngày cho họ. Phải luôn chăm lo củng cố
chi bộ. Thực hiện phê bình và tự phê bình, phải luôn luôn đề cao cảnh giác, đề
phòng bọn địch chui vào Đảng, phá hoại Đảng từ bên trong”(1).
Khi
tới Xứ uỷ Nam
bộ, đồng chí bắt tay ngay vào nhiệm vụ được giao. Công việc đầu tiên là cùng
với Thường vụ Xứ uỷ(2) rà soát lại cán bộ các cấp uỷ đảng ở các khu uỷ, tỉnh
uỷ, đặc khu uỷ. Đây là việc làm hết sức quan trọng. Bởi cấp uỷ đảng các cấp là
đầu não của phong trào cách mạng ở địa phương. Đầu não có trong sạch, vững mạnh
thì phong trào địa phương mới vững mạnh. Qua việc rà soát này, đồng chí Lê Đức
Thọ đề nghị với Thường vụ Xứ uỷ một số biện pháp khẩn cấp nhằm chấn chỉnh, kiện
toàn ngay một số cấp uỷ thuộc Xứ ủy. Quyết sách này đã mang lại những kết quả
tích cực, qua đó nhanh chóng khắc phục được một số tồn tại, khuyết điểm ở một
số cấp uỷ địa phương. Nhờ đó, các tổ chức đảng từ Xứ uỷ Nam bộ tới cơ
sở từng bước được củng cố, kiện toàn. Số lượng, chất lượng đảng viên có sự
chuyển biến rõ rệt, thực hiện được vai trò tiên phong trong việc thực hiện chủ
trương, đường lối kháng chiến của Đảng.
Năm
1958, đồng chí Lê Đức Thọ từ chiến trường miền Nam ra Bắc, được Bộ Chính trị phân
công làm Trưởng Ban Tổ chức Trung ương. Dưới sự chỉ đạo trực tiếp của Bộ Chính
trị, Ban Tổ chức Trung ương tổ chức thành công Hội nghị toàn quốc về công tác
tổ chức của Đảng. Hội nghị phân tích sâu sắc tình hình công tác tổ chức, khẳng
định những thành tựu, rút kinh nghiệm những sai lầm trong cải cách ruộng đất và
chỉnh đốn tổ chức. Hội nghị nêu lên chủ trương chuyển hướng công tác tổ chức và
công tác cán bộ theo yêu cầu của cách mạng trong thời kỳ mới, phục vụ công cuộc
xây dựng CNXH ở miền Bắc, đấu tranh thống nhất nước nhà, tăng cường giáo dục về
CNXH cho cán bộ, đảng viên, điều động, bố trí lại cán bộ, tiến hành đào tạo,
bồi dưỡng cán bộ để đáp ứng yêu cầu nhiệm vụ chính trị mới, nhất là về xây dựng
và phát triển kinh tế... Đây là Hội nghị có ý nghĩa quan trọng trong chỉ đạo
công tác tổ chức cán bộ thời kỳ mới, qua đó nâng cao năng lực và sức chiến đấu
của Đảng.
Sau
thành công này, đồng chí Lê Đức Thọ trực tiếp chỉ đạo cán bộ trong Ban Tổ chức
Trung ương chuẩn bị Dự thảo Báo cáo xây dựng Đảng và sửa đổi Điều lệ Đảng. Năm
1960, tại Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ III của Đảng, đồng chí Lê Đức Thọ
thay mặt Ban Chấp hành Trung ương Đảng trình bày Báo cáo về xây dựng Đảng và
sửa đổi Điều lệ Đảng. Báo cáo khẳng định những thành tựu to lớn về xây dựng
Đảng, phân tích sâu sắc những khuyết điểm trong xây dựng Đảng; tổng kết thực
tiễn chấp hành nguyên tắc tập trung dân chủ, những vấn đề về phê bình và tự phê
bình, đoàn kết thống nhất trong Đảng, nhân dân, v.v... Báo cáo nhấn mạnh: Trước
tình hình mới, yêu cầu cơ bản của việc xây dựng Đảng là phải ra sức củng cố
Đảng về mặt tư tưởng, tổ chức, giữ vững và nâng cao hơn nữa tính chất giai cấp
và tính chất tiên phong của Đảng để nâng cao sức chiến đấu, năng lực lãnh đạo
của Đảng, bảo đảm cho Đảng có khả năng lãnh đạo Nhà nước, lãnh đạo, quản lý
kinh tế và văn hoá, xây dựng thắng lợi CNXH ở miền Bắc và làm tròn nghĩa vụ
lãnh đạo cuộc đấu tranh thực hiện thống nhất nước nhà.
Về
mặt lý luận, đồng chí Lê Đức Thọ cũng có nhiều bài viết về công tác xây dựng
đảng. Nhân kỷ niệm 30 năm Ngày thành lập Đảng (1960), trên Tạp chí Học tập,
đồng chí viết Những bài học chủ yếu về xây dựng Đảng, chỉ ra 5 bài học: 1- Gắn
chặt công tác xây dựng đảng về tư tưởng và tổ chức với nhiệm vụ chính trị của
Đảng; 2- Lấy việc xây dựng về tư tưởng làm chủ yếu trong công tác xây dựng
đảng; 3- Giữ vững nguyên tắc tổ chức trong sinh hoạt nội bộ của Đảng; 4- Nắm
vững tính chất Đảng trong việc phát triển và củng cố đội ngũ của Đảng; 5- Đi
đường lối quần chúng trong tác phong lãnh đạo của Đảng. Tiếp đó, năm 1962, với
bài Chuyển mạnh công tác tổ chức, nâng trình độ tổ chức lên kịp trình độ chính
trị đăng trên Tạp chí Cộng sản, đồng chí nhấn mạnh: “Chúng ta cần làm cho toàn
Đảng có ý thức làm công tác tổ chức của Đảng. Bản thân công tác tổ chức của
Đảng là công tác quần chúng. Nó chỉ có thể được tiến hành thuận lợi khi nào thu
hút được đông đảo cán bộ, đảng viên tích cực tham gia xây dựng Đảng. Công tác
tổ chức của Đảng hiện nay còn bó hẹp trong một số ít người, một số ít cơ quan,
chưa biến thành công tác của toàn Đảng, chúng ta phải thực hiện được khẩu hiệu
toàn Đảng làm công tác tổ chức của Đảng. Và muốn như vậy, thì điều quan trọng
là phải nâng cao nhận thức về Đảng cho mỗi cán bộ, đảng viên, làm cho mỗi người
hiểu rõ những điều cơ bản về nguyên tắc tổ chức và sinh hoạt của Đảng, do đó mà
có thể phát huy được tinh thần chủ động của cán bộ, đảng viên đóng góp vào công
tác tổ chức của Đảng...”.
Sau
Đại hội lần thứ III của Đảng, đồng chí Lê Đức Thọ tiếp tục đảm trách nhiệm vụ
chỉ đạo công tác nghiên cứu, tập hợp, biên soạn dự thảo các Văn kiện của Đảng
tại các Đại hội IV, V và VI. Đồng chí đã góp phần quan trọng vào phát triển lý
luận về xây dựng Đảng của một Đảng cầm quyền, đưa đất nước đi lên CNXH. Tại Đại
hội lần thứ V của Đảng (1982), thay mặt Ban Chấp hành Trung ương, đồng chí Lê
Đức Thọ trình bày Báo cáo về xây dựng Đảng, khẳng định công tác xây dựng đảng
có vị trí đặc biệt quan trọng và chỉ rõ nhiệm vụ then chốt của công tác xây
dựng đảng là tiếp tục nâng cao tính giai cấp công nhân, tính tiên phong của
Đảng, xây dựng Đảng vững mạnh về chính trị, tư tưởng và tổ chức nhằm bảo đảm
thực hiện thắng lợi đường lối của Đảng, nâng cao năng lực lãnh đạo của Đảng đối
với sự nghiệp xây dựng CNXH và bảo vệ Tổ quốc, làm cho Đảng ta luôn luôn giữ
vững bản chất cách mạng và khoa học, một Đảng thật sự trong sạch, có sức chiến
đấu cao, gắn bó chặt với quần chúng... Đồng chí nêu rõ: Trong 5 năm tới phải
đổi mới và tạo ra chuyển biến sâu sắc, căn bản về công tác tư tưởng và công tác
tổ chức của Đảng theo các yêu cầu:
Một
là, bảo đảm thấu suốt đường lối nâng cao năng lực lãnh đạo và tổ chức về mọi
mặt kinh tế, xã hội, quốc phòng, an ninh
của đất nước, nhất là về kinh tế.
Hai
là, cải tiến sự lãnh đạo của Đảng gắn với việc đổi mới cơ chế quản lý kinh tế
và việc tinh giản bộ máy của Đảng và Nhà nước.
Ba
là, củng cố cho được cơ sở đảng gắniền với việc thực hiện nhiệm vụ chính trị
xây dựng huyện, quận, xã, phường…; xây dựng các tổ chức sản xuất kinh doanh,
các đơn vị chiến đấu và phát động các phong trào quần chúng. Nâng cao sức chiến
đấu của các cơ sở đảng, phát triển và củng cố đội ngũ của Đảng, kiên quyết đưa
những phần tử cơ hội, thoái hoá, biến chất và những người không đủ tư cách đảng
viên ra khỏi Đảng.
Bốn
là, theo quy hoạch, tiến hành đổi mới việc đào tạo, bồi dưỡng, bố trí đúng cán
bộ và bảo đảm tính kế thừa trong việc xây dựng đội ngũ cốt cán, ra sức xây
dựng, nâng cao phẩm chất, năng lực của đội ngũ cán bộ, bảo đảm sự vững vàng của
Đảng trong mọi tình thế.
Năm
là, giữ gìn, phát huy truyền thống đoàn kết thống nhất của Đảng, thực hiện đầy
đủ nguyên tắc tập trung dân chủ, tiến hành phê bình và tự phê bình thường xuyên
trong sinh hoạt đảng.
Có
thể nói, trong cả cuộc đời hoạt động cách mạng của mình, đồng chí Lê Đức Thọ đã
đem hết tâm sức, tài năng và trí tuệ của mình cống hiến cho sự nghiệp cách mạng
vẻ vang của Đảng và của dân tộc(3). Cùng với những lĩnh vực khác (quân sự,
ngoại giao...), những cống hiến xuất sắc của đồng chí đối với công tác xây dựng
đảng có ý nghĩa to lớn, mang tính lý luận và thực tiễn sâu sắc đối với quá
trình xây dựng, chiến đấu và trưởng thành của Đảng Cộng sản Việt Nam. Những bài
học kinh nghiệm mà đồng chí để lại, luôn được các thế hệ cán bộ làm công tác
xây dựng đảng kế thừa, phát huy.
Lê
Văn Phong
Viện
Lịch sử quân sự Việt Nam
--------------
(1) Nhớ về anh Lê Đức Thọ, NXBCTQG,
H.2000, tr.129. (2) Lúc này, đồng chí Lê Duẩn làm Bí thư Xứ uỷ Nam bộ. (3) Với
những đóng góp to lớn của mình, đồng chí Lê Đức Thọ đã được Đảng và Nhà nước
tặng Huân chương Sao Vàng; Đảng và Nhà nước Liên Xô tặng Huân chương Cách mạng
Tháng Mười; Nhà nước Căm-pu-chia tặng Huân chương Ăng-co. Tại Đại hội đại biểu
toàn quốc lần thứ VI của Đảng (12-1986), đồng chí Lê Đức Thọ được Đại hội long
trọng tuyên dương công trạng.