Năm 2006, ngày 17 tháng 2, học tập Nghị quyết Trung ương 3 khóa X về tăng cường sự lãnh đạo của Đảng đối với công tác phòng, chống tham nhũng, lãng phí, tôi ghi được vào sổ tay một câu nói sau đây: Kinh nghiệm ở nhiều nước cho thấy, muốn chống tham nhũng có kết quả thì cần làm cho mỗi cán bộ, công chức nhà nước không muốn, không dám, không thể, không cần phải có hành vi bất lương ấy.
Nhân dịp nghiên cứu quán triệt thực hiện Nghị quyết Trung ương 4 "Một số vấn đề cấp bách về xây dựng Đảng hiện nay", chỉ xin bàn về hai chữ không muốn. Nghĩa là nói đến dục vọng của con người và cách để không muốn sa vào những dục vọng tối tăm. Vì thực tình là do đã khốn khổ vì nó, nên từ lâu con người đã tìm mọi cách để tiết chế, để tiêu trừ nó. Vậy tại sao dục vọng lại làm khốn khổ người ta? Vâng, dục vọng, ham muốn chính là nguồn gốc của mọi đau khổ ở cõi đời này, chứ đâu phải căn nguyên của hạnh phúc. Vì, theo triết gia Đức Arthur Schopenhauer thì dục vọng, ham muốn gây ra đau khổ cho người ta là do ba lẽ: Một là, ham muốn nảy sinh vì cảm thấy thiếu thốn. Nghĩa là nó nảy sinh từ chỗ vốn đã đau khổ. Hai là, phần lớn các ham muốn đều không được thoả mãn, nên thường dẫn đến đau khổ dữ dội. Ba là, dù ham muốn có đạt được mục tiêu thì đó cũng không phải là thoả mãn vĩnh viễn, mà chỉ là sự thoả mãn tạm thời. Chẳng khác nào cho kẻ đi ăn xin mẩu bánh mì để họ khỏi chết đói trong chốc lát thôi. Nghĩa là sự đau khổ của họ còn phải kéo dài cho đến cả những ngày sau đó nữa.
Nhận ra điều này là một cuộc vận động của tư duy, một sự trầm tư triết học và sự tự vấn lương tâm để biết đâu là lẽ phải, để biết xấu hổ vì biết đến hai chữ liêm sỉ. Từ trước đến nay, những kẻ làm việc vô nhân bất nghĩa, ăn cắp ăn trộm, bóp nặn dân lành, ức hiếp người yếu, dối trên lừa dưới, sống chết mặc bay, tiền thầy bỏ túi, đều bị người đời gọi là bọn người vô liêm sỉ, không biết xấu hổ, nhục nhã. Giáo sư Trần Đình Huỳnh viết: Liêm sỉ là một nét tinh hoa, cốt cách văn hóa dân tộc ta. Ngày nay, người có liêm sỉ là người biết xấu hổ khi mình ít có, thậm chí không có công cán gì mà lại giàu sang ngất ngưởng trong khi bao người khác lâm vào cảnh đói nghèo. Biết xấu hổ khi bóp nặn từng đồng bạc của lương dân. Biết xấu hổ khi sa vào vòng trụy lạc. Biết xấu hổ, biết là mình có lỗi, như Hồ Chủ tịch đã từng viết: Nếu dân đói là Đảng và Chính phủ có lỗi; nếu dân rét là Đảng và Chính phủ có lỗi; nếu dân dốt là Đảng và Chính phủ có lỗi; nếu dân ốm là Đảng và Chính phủ có lỗi.
Biết xấu hổ khi nhìn lại biết bao tấm gương trong sáng tươi đẹp của các bậc tiền nhân. Vĩ đại là tấm gương ngời sáng của Bác Hồ kính yêu. Lung linh bên Người là ánh sáng của bao anh hùng tiên liệt hợp thành cả một vòm trời tinh tú, sáng soi muôn dặm đường. Bạn tôi là nhà văn Bùi Bình Thi. Anh có người bác ruột là cụ Bùi Bằng Đoàn, nguyên Thượng thư Bộ Hình triều đình nhà Nguyễn. Cụ sinh năm 1886, quê ở làng Liên Bật, huyện Ứng Hoà, Hà Đông, Hà Nội. Năm 1906, cụ đỗ cử nhân Hán học. Năm 1911 cụ tốt nghiệp trường Hậu bổ. Trải qua việc làm thông dịch viên, rồi chuyển sang ngạch quan lại, từ phủ, huyện lên tỉnh. Đến năm 1933 cụ được cử làm Thượng thư Bộ Hình, tức Bộ trưởng Bộ Tư pháp. Làm bộ trưởng, cụ Bùi Bằng Đoàn nổi tiếng về trình độ học vấn cao, chuyên sâu về pháp luật và đức liêm chính. Sau Cách mạng Tháng Tám năm 1945, cụ được nhân dân bầu vào Quốc hội, là Chủ tịch Quốc hội nước Việt Nam dân chủ cộng hoà. Theo Sắc lệnh số 80/SL do Chủ tịch Hồ Chí Minh ký ngày 31 tháng 12 năm 1946, cụ được cử làm Trưởng ban Thanh tra đặc biệt của Chính phủ. Trong thời kỳ kháng chiến ở Việt Bắc, cụ thường làm thơ xướng hoạ với Chủ tịch Hồ Chí Minh. Năm 1955, cụ mất, tang lễ của cụ được cử hành theo nghi lễ quốc tang. Nhà văn Bùi Bình Thi kể cho tôi nghe mấy chi tiết về đời cụ:
Người kéo xe tay cho cụ khi cụ làm Thượng thư vì cần mẫn, chịu khó được thăng lên chức cai. Nhân dịp đó anh mang biếu cụ một chùm vải. Nhận chùm vải, cụ bẻ một nhánh, rồi trả lại anh. Cụ nói: “Từng này là đủ rồi. Còn đây, anh mang về cho anh em ăn”. Khi về hưu, tài sản của cụ đáng giá chỉ có bốn cái áo the và một ít bạc vụn. Phục vụ cụ chỉ có một người chuyên nghề làm bún. Nguyên là cụ rất thích ăn bún nóng. Khi vào làm quan ở Huế, cụ mời anh nghệ nhân làm bún này ở Hà Nội đi theo. Và lương bổng người này hoàn toàn là do cá nhân cụ chu cấp.
A. Schopenhauer - triết gia Đức cho rằng, cách giải thoát sang trọng khỏi sự suy thoái là sự suy tư triết học, sự thăng hoa về mặt đạo đức, sự sáng tạo, thưởng thức cái đẹp. Gần đây đọc bài của nhà văn hóa lớn Nguyễn Khắc Viện, tôi ghi được một câu tâm đắc sau đây: Có tự kiềm chế, khép mình vào lễ nghĩa mới nên người. Có mở rộng tầm nhìn, lấy văn mà tô điểm mới nên người! Thế đó! Văn hóa, cái đẹp là nơi cứu rỗi con người. Hãy ngắm nhìn cái đẹp, hãy thưởng thức cái đẹp và nâng mình lên cùng cái đẹp. Ý tưởng này nhiều người đã nói rồi. Trong bài phát biểu bế mạc Hội nghị Trung ương 4, Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng nói: “Học tập và làm theo tấm gương đạo đức của Bác Hồ thì tự mỗi người hãy học và làm theo ngay, không tốn tiền, tốn của, cũng chẳng phải chờ cơ chế, chính sách nào hết; chỉ miễn sao trong lòng chúng ta trong sáng; thật lòng vì nước, vì dân, vì Đảng; thật sự là người cộng sản” có lẽ cũng là ở cái ý này. Đó là một cách nhìn thẳng vào sự thật của tấn thảm kịch, vật lộn với nó với niềm vui chiến thắng!
Nhà văn Ma Văn Kháng