Người lao động tự do có thể tham gia BHXH tự nguyện để được hưởng quyền lợi khi về già.

Mặc dù nhiều giải pháp quyết liệt đã được triển khai, song do nhiều nguyên nhân khác nhau nên việc thực hiện Nghị quyết 21-NQ/TW của Bộ Chính trị trên địa bàn Đắk Nông vẫn còn nhiều khó khăn, thách thức.

Đầu tiên phải kể đến là diện bao phủ BHXH đạt thấp. Theo thống kê của BHXH tỉnh Đăk Nông, tính đến hết năm 2017, toàn tỉnh có hơn 33.000 người tham gia BHXH, chiếm khoảng 8,7% lực lượng lao động trên địa bàn. Như vậy, sau 5 năm thực hiện Nghị quyết 21-NQ/TW, diện bao phủ BHXH chỉ tăng khoảng 0,6%. Đây là tỷ lệ khá thấp, chưa đạt được sự kỳ vọng của chính sách và còn một khoảng cách rất xa so với mục tiêu Nghị quyết đặt ra là đến năm 2020 có 50% lực lượng lao động tham gia BHXH.

Thực tế cho thấy, ngoài đối tượng tham gia BHXH bắt buộc thì hiện nay, việc mở rộng đối tượng tham gia BHXH tự nguyện trên địa bàn tỉnh đang gặp rất nhiều khó khăn. Tính đến năm 2017, toàn tỉnh có 1.383 người tham gia BHXH tự nguyện, chỉ chiếm gần 0,4% lực lượng lao động.

Một trong những nguyên nhân chủ yếu dẫn đến thực tế trên là do công tác tuyên truyền, vận động, triển khai về chính sách BHXH chưa thực sự sâu rộng, thiếu đồng bộ nên nhiều người dân chưa nhận thức đầy đủ về nội dung, ý nghĩa cũng như quy trình, thủ tục đăng ký khi tham gia BHXH tự nguyện. Bên cạnh đó, đối tượng tham gia BHXH tự nguyện chủ yếu là lao động tự do, lao động trong lĩnh vực nông, lâm nghiệp... thường có thu nhập thấp và không ổn định.

Một thách thức không nhỏ trong công tác thu BHXH đó là tình trạng nợ đọng BHXH. Thời gian qua, các ngành chức năng đã triển khai nhiều biện pháp can thiệp nhưng đến nay, vấn đề này vẫn chưa được kiểm soát tốt, ảnh hưởng đến quỹ BHXH cũng như quyền lợi của người lao động. Thống kê của BHXH tỉnh, tính đến hết năm 2017, tổng số tiền nợ BHXH, BHYT, BHTN trên địa bàn tỉnh lên đến trên 32 tỷ đồng. Trong đó, nợ BHXH bắt buộc hơn 29 tỷ đồng, nợ BHYT 1,9 tỷ đồng, nợ BHTN hơn 1,16 tỷ đồng. Ngoài ra, tổng số nợ khó thu và nợ đơn vị đã khởi kiện nhưng không thi hành án gần 17 tỷ đồng.

Theo đồng chí Nguyễn Quang Vinh, Phó Trưởng Phòng Khai thác và Thu nợ (BHXH tỉnh Đắk Nông) thì nguyên nhân nợ BHXH kéo dài là do một số doanh nghiệp có quy mô nhỏ, số lao động ít, sức cạnh tranh kém hoặc làm ăn không hiệu quả, dẫn đến lợi nhuận thấp hoặc thua lỗ. Hiện, một số doanh nghiệp đang hoạt động cầm chừng hoặc giải thể, phá sản nên việc trích nộp BHXH chưa kịp thời, đúng quy định. Đơn cử như Công ty Cổ phần Đông Bắc (Krông Nô), nhiều năm nay liên tục kinh doanh thua lỗ, số lượng công nhân giảm từ 500 người xuống còn 20 người. Không chỉ nợ BHXH, công ty còn nợ thuế và lương của người lao động. Tính đến tháng 4-2018, thời gian nợ BHXH của công ty lên đến 67 tháng với tổng số nợ hơn 2 tỷ đồng.

Ngoài một số doanh nghiệp gặp khó khăn trong sản xuất, kinh doanh thì lãi suất tiền phạt chậm đóng BHXH còn thấp, các chế tài xử phạt chưa đủ sức răn đe, cũng là những nguyên nhân dẫn đến tình trạng nợ đọng BHXH. Hiện nay, mức xử phạt được xem là quá nhẹ, trong khi lãi suất chậm nộp áp dụng lại thấp hơn nhiều so với lãi suất ngân hàng. Do đó, nhiều doanh nghiệp “nhờn thuốc”, chấp nhận vi phạm, chịu xử phạt hành chính nhằm chiếm dụng quỹ BHXH phục vụ lợi ích riêng.

Một thực tế nữa là, việc quản lý, xác định đối tượng tham gia BHXH trên địa bàn gặp không ít khó khăn. Cơ quan BHXH chỉ có thể kiểm soát được đối với những doanh nghiệp thực hiện đầy đủ chế độ báo cáo tình hình sử dụng lao động và lập sổ theo dõi biến động lao động theo quy định. Còn hầu hết các cơ sở kinh doanh của hộ cá thể, doanh nghiệp nhỏ và vừa, không có tổ chức công đoàn, thì khi họ không khai báo, cơ quan BHXH không thể kiểm soát được số lượng lao động.

Ngoài ra, việc thực hiện chính sách BHXH trên địa bàn còn bộc lộ một số hạn chế nhất định. Cụ thể, cấp ủy, chính quyền một số địa phương vẫn chưa thực sự quan tâm đến công tác BHXH, chưa tập trung chỉ đạo quyết liệt và chú trọng đến công tác tuyên truyền, vận động nhân dân tham gia BHXH. Công tác phối hợp liên ngành trong giám sát, kiểm tra, thanh tra, xử lý các tổ chức, cá nhân, doanh nghiệp vi phạm chính sách BHXH còn chưa đồng bộ, thống nhất. Việc thực hiện một số quy định mới còn bất cập. Tình trạng người lao động nhận BHXH một lần tăng nhanh…

Một buổi trao đổi về kỹ năng truyền thông để nâng cao tỷ lệ người tham gia BHXH.

Tập trung thực hiện tốt các mục tiêu lớn   

Thực tế trên đòi hỏi các cấp ủy đảng, chính quyền, ban ngành, đoàn thể cần tiếp tục có những quan điểm chỉ đạo, giải pháp cụ thể, phù hợp hơn nữa để chính sách BHXH thực sự trở thành công cụ quan trọng góp phần thực hiện hiệu quả chính sách an sinh xã hội tại địa phương.

Trên cơ sở các mục tiêu mà Nghị quyết 21-NQ/TW đặt ra, Tỉnh ủy Đắk Nông đã tiếp tục chỉ đạo các cấp ủy đảng, chính quyền, các ban, ngành, đoàn thể chính trị - xã hội trên địa bàn đẩy mạnh thực hiện lộ trình BHYT toàn dân; xây dựng lộ trình cụ thể từng năm cho 2 mục tiêu về BHXH, BHTN. Để làm được điều này, công tác thông tin, truyền thông phải tiếp tục được đẩy mạnh, bởi đây là nhân tố quan trọng trong việc định hướng nhận thức, hình thành dư luận xã hội, góp phần thúc đẩy sự phát triển bền vững của chính sách BHXH. Theo đó, công tác tuyên truyền về chính sách BHXH cần đổi mới mạnh mẽ nhằm nâng cao hiệu quả, chất lượng theo tinh thần chỉ đạo của Nghị quyết số 21.

Cùng với công tác tuyên truyền, theo BHXH tỉnh, là đơn vị tổ chức thực hiện, đơn vị tiếp tục chủ động trong công tác tham mưu, đề xuất với Tỉnh ủy, HĐND, UBND tỉnh Đắk Nông huy động cả hệ thống chính trị cùng vào cuộc trong việc triển khai thực hiện Nghị quyết 21 cũng như pháp luật về BHXH, BHYT. Ngành cũng sẽ tăng cường phối hợp với các cơ quan chức năng trong việc kiểm tra, giám sát thực hiện chính sách BHYT, BHXH tại địa phương. Trong đó, công tác thanh tra, kiểm tra sẽ được chú trọng, gắn với khởi kiện những đơn vị sử dụng lao động để nợ đọng, trốn đóng BHXH cho người lao động. Đơn vị cũng tăng cường giám sát chặt chẽ chi phí khám chữa bệnh BHYT tại các cơ sở y tế để quản lý, sử dụng Quỹ BHYT một cách hiệu quả.

Công tác cải cách hành chính tiếp tục được đẩy mạnh, tạo thuận lợi cho người dân khi tham gia BHYT, BHXH. Việc tiếp nhận, giải quyết các chế độ BHXH, BHYT bảo đảm đầy đủ, kịp thời, đúng quy định. Ngoài ra, các hoạt động sơ kết, đánh giá, rút kinh nghiệm quá trình tổ chức thực hiện Nghị quyết sẽ được tiến hành định kỳ thường xuyên để qua đó kịp thời đề ra những mục tiêu, kế hoạch, lộ trình, giải pháp thực hiện có hiệu quả Nghị quyết trong từng thời điểm nhất định.

Tạo bước đột phá

Thực tế cho thấy, trước những khó khăn, thách thức đặt ra hiện nay, việc cải cách chính sách BHXH được đánh giá là giải pháp cần thiết, tạo bước đột phá trong việc đưa chính sách vào cuộc sống. Đây cũng là nội dung của Nghị quyết số 28-NQ/TW về cải cách chính sách BHXH được thông qua tại Hội nghị Trung ương 7 (khóa XII) mới đây.

Trong đó, Nghị quyết số 28-NQ/TW đặc biệt quan tâm đến việc mở rộng diện bao phủ BHXH, khẳng định mục tiêu hướng tới BHXH toàn dân, phát triển hệ thống BHXH linh hoạt, đa dạng, đa tầng, hiện đại. Đặc biệt, để mở rộng diện bao phủ BHXH, Nghị quyết nêu rõ, cần tăng cường sự liên kết, hỗ trợ giữa các chính sách BHXH cũng như tính linh hoạt của các chính sách. Các quy định được xây dựng theo hướng mở, linh hoạt, hấp dẫn người dân tham gia BHXH nhiều hơn, để mọi người dân đều được bảo đảm an sinh ở mức tối thiểu trở lên.

Bên cạnh đó, việc nghiên cứu sửa đổi, hoàn thiện chính sách BHTN được chú trọng, không chỉ tập trung vào các giải pháp xử lý hậu quả thông qua chi trả trợ cấp thất nghiệp, đào tạo đáp ứng yêu cầu của công việc mới, giới thiệu việc làm, mà còn phải chú ý thỏa đáng đến các giải pháp phòng ngừa, giảm thiểu tình trạng thất nghiệp thông qua việc hỗ trợ doanh nghiệp duy trì sản xuất, kinh doanh, bảo đảm việc làm cho người lao động. Điều này sẽ góp phần giúp người lao động có việc làm bền vững hơn, tránh tình trạng như hiện nay khi không ít người lao động bị mất việc ở độ tuổi 35 – 40 và rất khó để tìm việc làm trở lại.

Nghị quyết số 28 cũng yêu cầu sửa đổi, nghiên cứu thiết kế các gói BHXH tự nguyện ngắn hạn linh hoạt để người lao động có nhiều sự lựa chọn tham gia và thụ hưởng; mở rộng các chế độ BHXH tự nguyện, tạo điều kiện chuyển đổi thuận lợi giữa BHXH tự nguyện và BHXH bắt buộc, hướng tới chính sách BHXH bắt buộc đối với toàn bộ người lao động có việc làm, có thu nhập và tiền lương khi có đủ điều kiện cần thiết.

Ngoài ra, việc hoàn thiện các chế tài xử lý vi phạm pháp luật về BHXH, nhất là đối với các hành vi trốn đóng, nợ đóng, trục lợi BHXH cũng được quan tâm theo hướng cơ quan quản lý nhà nước về BHXH và cơ quan quản lý Quỹ BHXH có thẩm quyền xử phạt các doanh nghiệp trốn đóng, nợ đóng, gian lận, trục lợi BHXH. Đồng thời, các doanh nghiệp và người lao động có quyền khiếu nại, hoặc khởi kiện cơ quan quản lý nhà nước và cơ quan quản lý Quỹ BHXH nếu phát hiện có sai phạm trong thực hiện chính sách BHXH.

Theo BHXH tỉnh Đắk Nông, những nội dung cải cách chính sách BHXH lần này sẽ là giải pháp quan trọng, tạo ra những đột phá, chuyển biến tích cực trong xã hội. Cũng như những quyết sách khác, để Nghị quyết số 28 đi vào cuộc sống, điều quan trọng nhất là sự quyết tâm chính trị cao, sự đồng lòng của cả hệ thống chính trị và toàn xã hội.

Bài, ảnh: Vũ Trang