Dự thảo Cương lĩnh 2011 nhắc lại luận điểm của Đại hội X diễn đạt bản chất của Đảng, "Đảng Cộng sản Việt Nam là đội tiên phong của giai cấp công nhân, đồng thời là đội tiên phong của nhân dân lao động và của dân tộc Việt Nam". Đây là một bước phát triển mới trong nhận thức của Đảng về vấn đề quan trọng trên. Tuy nhiên, cũng cần được bàn thêm.

Nói về bản chất của Đảng ta, chúng ta cần nhắc lại luận điểm nổi tiếng, đầy sáng tạo của Chủ tịch Hồ Chí Minh "Đảng Cộng sản Việt Nam là sản phẩm của sự kết hợp Chủ nghĩa Mác-Lênin với phong trào công nhân và phong trào yêu nước Việt Nam" (xin nhấn mạnh: phong trào công nhân và phong trào yêu nước).

Như thế, có thể hiểu rằng Đảng Cộng sản Việt Nam là sự kết thành bởi ba yếu tố: l) Hệ tư tưởng Chủ nghĩa Mác-Lênin; 2) Yếu tố giai cấp; 3) Yếu tố dân tộc.

Có thể chứng minh rằng sự xem xét hoàn cảnh ra đời và thực tiễn hoạt động của Đảng như sau:

Khác với Đảng Cộng sản các nước châu Âu ra đời ở những xã hội công nghiệp phát triển, giai cấp công nhân lớn mạnh, phong trào công nhân từ lâu đã là phong trào độc lập, đấu tranh cho quyền lợi của giai cấp mình, chống giai cấp tư sản thống trị. Cho nên, là rất đúng, khi nói Đảng Cộng sản là sản phẩm của sự kết hợp Chủ nghĩa Mác-Lênin với phong trào công nhân. Đảng là đội tiên phong và bộ tham mưu chiến đấu của giai cấp công nhân.

Còn Đảng ta - Đảng Cộng sản Việt Nam ra đời và hoạt động trong một hoàn cảnh lịch sử và xã hội hoàn toàn khác. Trước Cách mạng Tháng Tám, Việt Nam là một nước thuộc địa, nửa phong kiến, chưa có công nghiệp phát triển. Tuyệt đại đa số nhân dân là nông dân, tiểu tư sản. Trong những thập niên của đầu thế kỷ XX, giai cấp công nhân còn nhỏ bé. Phong trào công nhân chưa thể xuất hiện như một phong trào độc lập, lớn mạnh như ở các nước tư bản chủ nghĩa phát triển. Trong khi đó, phong trào yêu nước, phong trào công nhân chống đế quốc, thực dân, giành độc lập dân tộc, phát triển rộng rãi, có chiều dài nhiều thập kỷ, lôi cuốn các tầng lớp nhân dân tiến bộ.

Phong trào công nhân cũng nằm trong phong trào chung ấy của dân tộc, mang nét đặc sắc là: Chủ yếu chống chủ nghĩa tư bản nước ngoài, trước hết giành độc lập cho dân tộc, đồng thời, đấu tranh cho quyền lợi của giai cấp mình, chống áp bức, bóc lột.

Phong trào công nhân và phong trào yêu nước ở nước ta thật sự đã hòa quyện vào nhau trong một mục tiêu chung là giành độc lập cho dân tộc.

Còn thực tiễn hoạt động của Đảng, thì như mọi người đã biết, lịch sử cách mạng Việt Nam 80 năm qua, dưới sự lãnh đạo của Đảng, là lịch sử của phong trào dân tộc hòa quyện với lịch sử giải phóng xã hội, đồng thời giương cao hai ngọn cờ: độc lập dân tộc và chủ nghĩa xã hội.

Những năm tháng oanh liệt nhất, đã làm nên những thắng lợi kỳ diệu, như cao trào dân tộc dẫn đến Cách mạng Tháng Tám thành công, đến kháng chiến chống thực dân Pháp thắng lợi, chống đế quốc Mỹ toàn thắng và gần đây công cuộc đổi mới thành công.

Có được những thắng lợi lịch sử vẻ vang đó là do Đảng ta đã nắm vững Chủ nghĩa Mác-Lênin, kết hợp chặt chẽ, nhuần nhuyễn cuộc đấu tranh giai cấp với đấu tranh dân tộc, sự nghiệp giải phóng và cường thịnh của dân tộc với sự nghiệp tiến tới một xã hội xã hội chủ nghĩa văn minh và hạnh phúc.

Cũng có lúc Đảng ta phạm sai lầm (và đã kịp thời sửa chữa). Đó chính là lúc chúng ta đã có sự hẫng hụt, thiếu nhuần nhuyễn, gắn bó hai mặt giai cấp và dân tộc, cường điệu mặt giai cấp, xem nhẹ yếu tố dân tộc, như trong cải cách ruộng đất và chỉnh đốn tổ chức.

Lại xét về thực tế đội ngũ của Đảng, thì các thế hệ đảng viên ta, từ người sáng lập và các lãnh tụ, các bậc tiền bối khác cho đến các thế hệ hôm nay, tuyệt đại đa số đều bắt đầu từ lòng yêu nước, giác ngộ về đấu tranh cho độc lập, tự do, cho dân giàu, nước mạnh, mà đến với Chủ nghĩa Mác-Lênin và lý tưởng xã hội chủ nghĩa, cộng sản chủ nghĩa. Trong con người họ, lý tưởng hòa quyện với tâm hồn dân tộc.

Với những lý do trên có thể đi đến kết luận: Bản chất của Đảng là sự hòa quyện tính giai cấp và tính dân tộc, được soi sáng bởi Chủ nghĩa Mác-Lênin và tư tưởng Hồ Chí Minh.

Và công thức chuẩn diễn đạt bản chất của Đảng nên là: "Đảng là đội tiên phong của giai cấp công nhân, của nhân dân lao động và của dân tộc Việt Nam".

Đặng Hồng Tinh