Về công tác xây dựng đội ngũ cán bộ. Đội ngũ cán bộ được tăng cường cả về số lượng và chất lượng. Trình độ lãnh đạo, quản lý, chuyên môn, nghiệp vụ được nâng lên. Hiện nay, trên 2,6 triệu cán bộ, công chức có trình độ đại học, cao đẳng trở lên, trong đó có 18.000 thạc sỹ, tiến sỹ; 6.000 giáo sư, phó giáo sư; 100% cán bộ cấp vụ ở các cơ quan Trung ương có trình độ đại học và trên đại học. Nếu khóa IX có 138/150 (92%) số uỷ viên Trung ương Đảng có trình độ đại học trở lên thì đến khoá X là 174/181 (96,1%). Đội ngũ cán bộ lãnh đạo, quản lý có trình độ lý luận chính trị (LLCT) từ trung cấp đến cao cấp ngày càng tăng. Nếu khoá VIII, số uỷ viên Trung ương Đảng có trình độ LLCT từ cao cấp trở lên chiếm 88,2%, thì đến đầu Đại hội X là 97,2%. Nhiệm kỳ 2001-2005, số uỷ viên BCH đảng bộ tỉnh, thành uỷ có trình độ LLCT sơ cấp chỉ còn 0,2%, trung cấp 0,2%; trình độ cao cấp, cử nhân chính trị chiếm 97,7% (tăng 10,9% so với nhiệm kỳ trước). Cơ cấu đội ngũ cán bộ ngày càng hợp lý hơn; tỷ lệ cán bộ trẻ, cán bộ nữ ở một số ngành, lĩnh vực tăng khá. Tỷ lệ cán bộ trẻ cấp trưởng phòng và tương đương dưới 40 tuổi ở cấp tỉnh đạt khoảng 14%; cán bộ nữ cấp trưởng phòng và tương đương đạt 18%, ở 5 thành phố trực thuộc Trung ương đạt 21%, cấp huyện đạt 16%; trong các doanh nghiệp nhà nước đạt gần 15%, trong đó cán bộ nữ là ủy viên thường vụ cấp ủy chiếm trên 20%.

Đa số cán bộ phấn khởi, tin tưởng vào sự nghiệp đổi mới, về cơ bản đã khắc phục được những biểu hiện mơ hồ, dao động về lý tưởng của một bộ phận cán bộ do tác động từ sự sụp đổ mô hình CNXH ở Liên Xô và các nước Đông Âu trong những năm đầu thập kỷ 90 của thế kỷ XX và sự chuyển đổi từ cơ chế tập trung quan liêu, bao cấp sang cơ chế thị trường định hướng XHCN. Số đông cán bộ vẫn giữ được phẩm chất đạo đức, lối sống lành mạnh, giản dị, gắn bó với nhân dân.

Kể từ sau Đại hội VI của Đảng (1986) công tác cán bộ đã có những đổi mới rất quan trọng, có tính bước ngoặt cả về tư duy lý luận và chỉ đạo thực tiễn của các cấp ủy đảng, mà trước hết là BCH Trung ương và Bộ Chính trị. Đổi mới công tác cán bộ trên nhiều mặt: xác định tiêu chuẩn, đánh giá, quy hoạch, đào tạo, bố trí, luân chuyển, sử dụng, quản lý, chính sách cán bộ... Sau gần 30 năm đổi mới, chúng ta đi đến một nhận thức chung là: Trong công tác cán bộ, mỗi khâu có một vai trò nhất định và có quan hệ mật thiết với nhau, trong đó đánh giá cán bộ là tiền đề; quy hoạch cán bộ là nền tảng; luân chuyển cán bộ là khâu đột phá; đào tạo, bồi dưỡng cán bộ vừa là yêu cầu trước mắt, vừa là nhiệm vụ lâu dài; chính sách cán bộ đúng đắn là công cụ quan trọng; quản lý cán bộ một cách khoa học là nhiệm vụ thường xuyên; sử dụng, phát huy cán bộ là mục tiêu xuyên suốt. Trong mỗi khâu của công tác cán bộ, qua các kỳ đại hội đều có các nghị quyết, chỉ thị, quy định, quy chế, hướng dẫn của Trung ương. Trong thực hiện đã gắn chặt các khâu để tạo ra sự đổi mới đồng bộ trong công tác cán bộ. Bắt đầu từ Nghị quyết Trung ương 3 (khóa VIII) đã có riêng một nghị quyết về chiến lược cán bộ thời kỳ đẩy mạnh CNH, HĐH đất nước, đến Nghị quyết Trung ương 4 (khóa XI) về xây dựng Đảng, là một chặng đường đổi mới cả về nội dung và cách làm. Nhiều chủ trương, quan điểm, giải pháp lớn về công tác cán bộ được thể chế hóa, cụ thể hóa thành các quy định, quy chế, hướng dẫn để thực hiện, đạt nhiều chuyển biến tích cực và có hiệu quả trong thực tiễn.

Có được những thành tựu đó là do: Đảng ta đã nhận thức đúng về vị trí, vai trò của công tác cán bộ trong xây dựng Đảng, vì vậy những mục tiêu, quan điểm, nhiệm vụ và giải pháp lớn của công tác cán bộ được đề ra trong các nghị quyết đại hội, nhất là trong Nghị quyết Trung ương 3 (khóa VIII) là đúng đắn, kịp thời, phù hợp với yêu cầu khách quan của quá trình đổi mới, phù hợp với nguyện vọng của cán bộ, đảng viên và nhân dân. Quá trình thực hiện chiến lược cán bộ được tiến hành đồng thời với quá trình đổi mới bộ máy đảng và nhà nước ở các cấp, đã tạo sự chuyển biến đồng bộ về tổ chức và cán bộ. Việc cụ thể hóa đường lối cán bộ của Đảng đã được BCH Trung ương, Bộ Chính trị, Ban Bí thư và các cấp ủy đảng, tổ chức đảng các cấp ban hành nhiều chủ trương, biện pháp, kế hoạch để thực hiện. Các cấp ủy, tổ chức đảng và đông đảo cán bộ, đảng viên có nhận thức đúng về ý nghĩa, tầm quan trọng và tính cấp thiết của công tác cán bộ trong thời kỳ mới. Vì vậy, sự chỉ đạo thực hiện ngày càng sát sao, quyết liệt hơn và có nhiều đổi mới, sáng tạo hơn...

Tuy nhiên, công tác cán bộ còn bộc lộ những bất cập, hạn chế: Nhiều khuyết điểm, yếu kém trong công tác cán bộ chậm được khắc phục. Chậm đổi mới phương pháp và quy trình đánh giá, bổ nhiệm, miễn nhiệm, từ chức đối với cán bộ. Thiếu cơ chế để phát huy dân chủ, sắp xếp, bố trí lại đội ngũ cán bộ, thay thế kịp thời những cán bộ yếu kém, trì trệ. Chậm xây dựng, hoàn thiện cơ chế giám sát trong Đảng và trong hệ thống chính trị, giám sát của nhân dân đối với cán bộ các cấp và công tác cán bộ. Chưa có chính sách để thu hút và trọng dụng nhân tài. Tình trạng “chạy” chức, “chạy” quyền, “chạy” bằng cấp, huân chương chưa được ngăn chặn, đẩy lùi. Công tác bảo vệ chính trị nội bộ còn nhiều hạn chế, lúng túng, nhất là đối với những vấn đề chính trị hiện nay. Nhiều cấp uỷ, tổ chức đảng chưa quan tâm đúng mức đến công tác bảo vệ chính trị nội bộ, một số nơi phiến diện, thiếu chặt chẽ.

Phương thức lãnh đạo của Đảng đối với công tác cán bộ còn nhiều hạn chế. Trong lãnh đạo, chỉ đạo và tổ chức thực hiện chưa quán triệt đầy đủ quan điểm công tác cán bộ là khâu then chốt của công tác xây dựng đảng. Việc quán triệt, triển khai các văn bản về công tác cán bộ chưa đồng đều, chỉ đạo tổ chức thực hiện còn chậm và lúng túng. Còn thiếu những quy chế, quy định cụ thể để thực hiện đúng nguyên tắc tập trung dân chủ, giải quyết tốt mối quan hệ giữa tập thể cấp uỷ với người đứng đầu cơ quan trong công tác cán bộ. Phương pháp, quy trình đánh giá, quy hoạch, bổ nhiệm cán bộ nhiều điểm còn chưa khoa học, hợp lý. Việc bố trí, sử dụng cán bộ mới chú ý đến yêu cầu nhiệm vụ trước mắt, chưa quan tâm đào tạo cán bộ cho lâu dài. Công tác quy hoạch, đào tạo, bồi dưỡng cán bộ cấp chiến lược và người đứng đầu chưa được quan tâm đúng mức. Luân chuyển cán bộ chưa khắc phục được tình trạng cục bộ, khép kín ở một số ngành, địa phương. Chủ trương luân chuyển bố trí một số chức danh cán bộ lãnh đạo, quản lý không là người địa phương chưa được thực hiện nghiêm túc. Chưa quyết liệt trong việc miễn nhiệm, thay thế kịp thời những cán bộ yếu kém về phẩm chất và năng lực, để công việc trì trệ, mất uy tín. Công tác nghiên cứu, tham mưu ban hành chính sách cán bộ còn thiếu đồng bộ, chưa theo kịp với thực tế. Nhiều vấn đề bất hợp lý trong công tác cán bộ không còn phù hợp nhưng chưa được sửa đổi, bổ sung kịp thời.

Chưa tạo được động lực để khuyến khích, thu hút, phát huy năng lực, sự cống hiến của cán bộ. Môi trường làm việc chưa cổ vũ ý chí phấn đấu vươn lên, sự gắn bó mật thiết của cán bộ đối với công việc, với cơ quan, với hệ thống chính trị. Nhận thức và thực hiện nguyên tắc tập trung dân chủ chưa đầy đủ, chưa rõ trách nhiệm cá nhân.

Đội ngũ cán bộ xét cả về số lượng, chất lượng còn nhiều mặt chưa đáp ứng được yêu cầu đẩy mạnh CNH, HĐH và hội nhập quốc tế. Tình trạng suy thoái về tư tưởng chính trị, đạo đức, lối sống, bệnh cơ hội, chủ nghĩa cá nhân, thực dụng, thoái hoá, biến chất, quan liêu, tham nhũng, lãng phí, thiếu trách nhiệm, thiếu tự giác rèn luyện, thiếu tinh thần đồng chí trong một bộ phận không nhỏ cán bộ, đảng viên diễn ra nghiêm trọng, kéo dài nhưng chưa có biện pháp hữu hiệu để ngăn chặn, xử lý kịp thời. Cơ cấu đội ngũ cán bộ vẫn mất cân đối, thiếu đồng bộ, chưa hợp lý. Tỷ lệ cán bộ trẻ, nữ, người dân tộc thiểu số, cán bộ xuất thân từ công nhân chưa đạt yêu cầu. Tuổi trung bình của đội ngũ cán bộ, nhất là cán bộ lãnh đạo, quản lý chủ chốt các cấp vẫn còn cao...

Bài học kinh nghiệm

Một là, phải luôn nắm vững và kiên định đường lối đổi mới toàn diện, vận dụng sáng tạo chủ trương đổi mới phương thức lãnh đạo của Đảng, phát huy vai trò của cả hệ thống chính trị trong công tác cán bộ. Gắn đổi mới công tác cán bộ với đổi mới phương thức lãnh đạo của Đảng. Phải có tầm nhìn chiến lược trong xây dựng đội ngũ cán bộ và công tác cán bộ.

Hai là, thực hiện nghiêm nguyên tắc “Đảng thống nhất lãnh đạo công tác cán bộ và quản lý đội ngũ cán bộ” đi đôi với phát huy trách nhiệm của các tổ chức và người đứng đầu các tổ chức trong hệ thống chính trị; giữ vững nguyên tắc tập trung dân chủ. Công tác cán bộ phải kết hợp chặt chẽ với công tác tổ chức và phục vụ mục tiêu nâng cao vai trò lãnh đạo, sức chiến đấu của Đảng.

Ba là, coi trọng việc thể chế hóa, cụ thể hóa các chủ trương, nghị quyết của Đảng về công tác tổ chức, cán bộ. Thực hiện phân công, phân cấp hợp lý; thường xuyên kiểm tra việc thực hiện của các cấp, các ngành. Đổi mới công tác tổ chức, cán bộ và xây dựng đội ngũ cán bộ phải được tiến hành thường xuyên, đồng bộ trong cả hệ thống chính trị; phải xuất phát từ chiến lược phát triển kinh tế - xã hội và yêu cầu nhiệm vụ của thời kỳ mới.

Bốn là, chiến lược cán bộ phải được cụ thể hoá, thể chế hoá thành các văn bản quy phạm pháp luật, tạo cơ sở pháp lý thống nhất cho việc tổ chức thực hiện. Có cơ chế cụ thể để cán bộ, đảng viên và nhân dân tích cực tham gia vào công tác cán bộ và giám sát cán bộ.

Năm là, tăng cường vai trò lãnh đạo tập thể của cấp ủy và tổ chức đảng, đồng thời xác định rõ quyền hạn, trách nhiệm của người đứng đầu cấp ủy và cơ quan tham mưu trong công tác tổ chức, cán bộ. Đặc biệt coi trọng việc bố trí người đứng đầu có đủ đức, tài; có tính đảng cao, tinh thần trách nhiệm cao; gương mẫu thực hiện nhiệm vụ chính trị, rèn luyện đạo đức, lối sống, đấu tranh chống tiêu cực, tham nhũng, lãng phí, nói đi đôi với làm.

Một số giải pháp trọng tâm trong thời gian tới

Trước hết, tăng cường nghiên cứu lý luận và tổng kết thực tiễn, xác lập cơ sở khoa học cho công tác tổ chức, cán bộ bảo đảm vừa tuân theo những nguyên tắc, quy luật chung, thống nhất, vừa giải quyết được những vấn đề cụ thể, thiết thực trong các khâu của công tác tổ chức, cán bộ.

Thứ hai, tiếp tục có biện pháp mạnh mẽ kiện toàn hệ thống các cơ quan làm công tác tổ chức, cán bộ. Có cơ chế, chính sách cụ thể xây dựng đội ngũ làm công tác tổ chức, cán bộ vừa có tâm, vừa đủ tầm.

Thứ ba, xây dựng, bổ sung và hoàn thiện các quy chế, quy định nhằm mở rộng, phát huy dân chủ, công khai, duy trì nền nếp, tính khoa học... khắc phục tình trạng tuỳ tiện, áp đặt chủ quan, duy tình trong công tác cán bộ. Xây dựng và hoàn thiện chế độ bầu cử, cơ chế bổ nhiệm và miễn nhiệm cán bộ, mở rộng quyền đề cử và tự ứng cử; giới thiệu nhiều phương án nhân sự để lựa chọn. Xây dựng cơ chế để mặt trận, các đoàn thể, nhân dân và các cơ quan thông tin đại chúng thực hiện tốt vai trò giám sát và phản biện xã hội về công tác tổ chức, cán bộ.

Thứ tư, đổi mới đồng bộ các khâu của công tác cán bộ. Đổi mới quan điểm, phương pháp, quy trình đánh giá cán bộ. Bảo đảm đánh giá công khai, minh bạch, trung thực, khách quan, toàn diện, lấy hiệu quả hoàn thành nhiệm vụ và uy tín trong cơ quan, đơn vị làm thước đo chủ yếu. Đổi mới công tác quy hoạch, tạo nguồn cán bộ. Đối với cán bộ diện quy hoạch lâu dài, cần lựa chọn nguồn cán bộ đưa vào quy hoạch là những người ưu tú trong công nhân và những người lao động, công chức trẻ, sinh viên xuất sắc đã tốt nghiệp, trong lực lượng vũ trang. Định kỳ lựa chọn bổ sung cán bộ đủ tiêu chuẩn, có triển vọng đưa vào quy hoạch. Xây dựng, cụ thể hoá tiêu chuẩn chức danh cán bộ lãnh đạo, quản lý các cấp, ngành làm cơ sở cho việc phát hiện, tuyển chọn, quy hoạch, đào tạo và bố trí, sử dụng cán bộ. Tiếp tục thực hiện luân chuyển cán bộ, tạo sự thống nhất cao về nhận thức và hành động của các cấp, ngành và nhân dân về luân chuyển cán bộ. Thực hiện luân chuyển trên cơ sở quy hoạch cán bộ. Giải quyết tốt mối quan hệ giữa luân chuyển, điều động và tăng cường cán bộ. Kết hợp hài hòa giữa luân chuyển với ổn định đội ngũ cán bộ. Nghiên cứu, hoàn thiện cơ chế, chính sách đối với cán bộ luân chuyển, tạo điều kiện để cán bộ luân chuyển hoàn thành tốt nhiệm vụ. Tăng cường quản lý, nâng cao chất lượng đào tạo, bồi dưỡng cán bộ theo hướng: Đổi mới cách dạy, cách học; phát huy tính tích cực của học viên, cập nhật và vận dụng kiến thức vào giải quyết những vấn đề mới nảy sinh trong thực tiễn; thực hiện đào tạo, bồi dưỡng theo các tiêu chuẩn chức danh... Đổi mới, hoàn thiện chính sách bảo đảm lợi ích vật chất và động viên tinh thần phù hợp từng loại cán bộ để họ an tâm công tác, tận tâm với công việc; có chính sách, quy chế tôn vinh những người có đức, có tài, có tâm huyết; phát huy, sử dụng tốt tiềm năng trí tuệ của đội ngũ trí thức và tầng lớp doanh nhân không phân biệt là đảng viên hay người ngoài Đảng.

Thứ năm, sớm xây dựng chiến lược tiến cử, trọng dụng nhân tài. Cần quy định rõ trách nhiệm của người đứng đầu đối với việc tiến cử, trọng dụng nhân tài; có cơ chế để nhân dân tiến cử hiền tài. Có chế độ thi tuyển khách quan, bình đẳng để lựa chọn được những người thật sự có đức, có tài phục vụ Tổ quốc và nhân dân.

Cuối cùng là, tiếp tục cụ thể hoá, thể chế hoá nguyên tắc Đảng thống nhất lãnh đạo công tác cán bộ và quản lý đội ngũ cán bộ đi đôi với phát huy trách nhiệm của các tổ chức và người đứng đầu tổ chức trong hệ thống chính trị về công tác cán bộ.

Trần Lưu Hải
Ủy viên Trung ương Đảng, Phó Trưởng ban Thường trực BTCTƯ