Tết âm lịch của Phương Đông thường là vào lúc hết đông sang xuân, khi thiên nhiên như kết thúc một vòng sinh thái, vạn vật tái sinh, cây cối đâm chồi nảy lộc; lòng người cũng mở ra, hồ hởi đón nhận một năm mới chứa chan hy vọng. Nhưng phong tục tập quán thì mỗi nơi một khác, Tết Việt Nam có những nét chỉ là của riêng ta. Các bạn nước ngoài am hiểu văn hóa Việt Nam thường dùng nguyên văn chữ TẾT để chỉ ngày lễ đầu năm âm lịch của Việt Nam, chứ không dịch sang một ngôn ngữ tương đương nào khác, bởi thật sự không có sự tương đương nào cả... Tết của Việt Nam vô cùng đặc biệt cả về hình thức lẫn nội dung, vừa là ngày hội Xuân vừa là ngày hội Tâm linh.

Không khí tưng bừng của ngày đầu năm mới còn được nhuận sắc thêm bằng các hình thức đón Tết hết sức độc đáo của riêng người Việt Nam. Với mỗi người, ngay từ trước Tết đã lo sắm quần áo mới, đẹp và sang trọng để sáng mồng một Tết đến chúc Tết ông bà cha mẹ, thăm họ hàng và bè bạn, từ mồng hai Tết là đi hội. Với mỗi gia đình là chỉnh trang nhà cửa, bày biện bàn thờ với hoa tươi và mâm ngũ quả đủ màu sắc; là bữa cơm tất niên, bữa cơm đầu năm với “thịt mỡ, dưa hành, câu đối đỏ/Cây nêu, tràng pháo, bánh chưng xanh”. Với làng xóm và cả cộng đồng là các lễ hội đình, chùa kèm theo tất cả các hương vị và màu sắc của ngày Tết. Đặc biệt, khi pháo Tết chưa trở thành tai họa cho sự an toàn của con người, Tết không thể thiếu pháo. Tiếng pháo nổ đì đẹt từ chiều 30 Tết, rền vang thời khắc giao thừa và rải rác cho đến ngày mồng 4 hóa vàng. Mùi pháo khét nồng rất đỗi thân thương hòa quyện trong hương thơm vương vấn trên các bàn thờ tổ tiên. Khói pháo trắng ngần tan dần trong không trung tươi mới. Xác pháo đỏ đầy sân nhà, khắp mọi nẻo đường càng làm tôn vẻ đẹp đằm thắm của những cành đào san sát nụ hồng. Ngày nay phong tục đốt pháo Tết không còn nữa nhưng hương vị khói pháo vẫn vấn vương trong ký ức nhiều người.

Trong sâu thẳm tâm hồn của người nước Nam, Tết còn là một nghi lễ tâm linh trọng thể. Vào dịp này, nhà nào cũng có một bàn thờ thần linh, tổ tiên và những người thân qua đời, được xếp đặt cầu kỳ hoặc đơn sơ nhưng đều rất nghiêm cẩn.

Dưới ánh nến lung linh và mùi hương trầm, chúng ta thờ khấn các thần linh để duy trì mối liên hệ với bản chất siêu nhiên của vũ trụ huyền bí vốn vẫn luôn ngự trị trong lòng ta; chúng ta thờ khấn vong linh của những người đã khuất với niềm tin mãnh liệt rằng họ vẫn ở đâu đây, vẫn dõi theo ta trong suốt cuộc đời họa phúc mong manh đầy bất trắc của con người trên cõi tạm trần gian này. Đó cũng là sự biểu hiện chân thành của đức tính tôn trọng truyền thống và quá khứ của dân tộc ta, một dân tộc trong suốt chiều dài lịch sử của mình đã thấm nhuần nguyên lý nhân - quả của Phật giáo.

Đối với chúng ta, bao đời nay tập quán thờ cúng thần linh và tổ tiên là một nghi thức tâm linh thấm đượm tinh thần nhân văn và đạo lý. Trong một năm ít nhất bốn lần người Việt Nam ta thực hiện nghi thức này một cách trọng thể: Ngày Tết (bao gồm lễ 23 tháng chạp đưa Táo quân lên chầu Trời, chiều 30 Tết lễ mời thần linh và gia tiên về ăn Tết, sáng mồng một Tết lễ mừng năm mới, ngày mùng 4 Tết lễ hóa vàng tiễn đưa thần linh và gia tiên trở về thế giới tâm linh), ngày lễ thanh minh mùng 3 tháng 3, ngày lễ xá tội vong nhân rằm tháng 7 và ngày giỗ của từng nhà.

Từ bao đời nay chúng ta đã tin vào những điều tưởng như mơ hồ nhưng lại rất gần gũi. Thần linh có thể tồn tại hoặc không, nhưng đó là tín ngưỡng tôn giáo mà ta không cần phải băn khoăn, giải thích cặn kẽ. Ta không mù quáng mê tín, cũng không cuồng tín, càng không nên báng bổ bởi những gì chưa giải thích được bằng tri thức của khoa học hiện đại nhưng chưa chắc đã sai. Khoa học vẫn cần mẫn làm công việc của mình. Khoa học càng phát triển, càng tiến dần từng bước lên các bậc thang trí tuệ cao hơn thì phạm vi ảnh hưởng của thần linh càng bị thu hẹp lại. Nhưng tôn giáo thì vẫn cần. Anh-xtanh đã từng nói: “Khoa học không tôn giáo là tê liệt. Tôn giáo không khoa học là mù quáng”. Cõi siêu nhiên chắc là sẽ ngày càng hạn hẹp. Hạn hẹp nhưng sẽ không biến mất, bởi nhân loại vẫn luôn luôn cần một điểm tựa cho đời sống tâm linh. C.Mác từng nói: “Tôn giáo là tiếng thở dài của chúng sinh bị áp bức, là trái tim của thế giới không có trái tim, là tinh thần của những trật tự không có tinh thần. Tôn giáo là thuốc phiện của nhân dân” (Lời nói đầu tiểu luận Góp phần phê phán triết học pháp quyền Hê-ghen).

Tết ở nước ta vừa là ngày hội mùa Xuân tưng bừng giữa đất trời bao la đang rạo rực sức sống mới, vừa là nghi lễ tâm linh thiêng liêng để duy trì truyền thống đạo lý bền vững của nòi giống Lạc hồng. Niềm hy vọng không bao giờ tắt của chúng ta về một tương lai ngày càng tốt đẹp hơn cứ mỗi khi nguôi ngoai thì lại được thổi bùng lên vào mỗi dịp Xuân về. Thật ngẫu nhiên mà như quy luật, Đảng ta ra đời vào mùa xuân. Xuân đến cũng là dịp kỷ niệm Ngày thành lập Đảng. Xuân về là một năm mới đến. Đảng luôn vững vàng đổi mới để mãi có tuổi xuân. Mong sao Tết và Đảng luôn là của chúng ta, của mỗi người và của mọi nhà...

Chu Hảo