Nhiều ưu điểm nổi bật   
 
Tạo đồng bộ, thống nhất, kịp thời trong lãnh đạo, chỉ đạo, điều hành, đẩy nhanh việc thực hiện đường lối, chủ trương của Đảng, pháp luật của Nhà nước, các nhiệm vụ trọng tâm ở cơ sở. Chuyển biến rõ nét khi thực hiện mô hình này là việc xây dựng và ban hành nghị quyết của đảng ủy xã, phường, thị trấn (gọi chung là cấp xã) đã sát đúng, kịp thời, phù hợp hơn. Trong đó, bí thư đảng ủy đồng thời chủ tịch UBND (gọi chung là bí thư đồng thời là chủ tịch) đã nắm được nhiều thông tin hơn để lãnh đạo, chỉ đạo xây dựng các dự thảo nghị quyết vừa đáp ứng yêu cầu của cấp ủy cấp trên, vừa bao quát được tình hình thực tế ở cơ sở và đáp ứng tâm tư, nguyện vọng của nhân dân. Do đó, các dự thảo nghị quyết, chương trình, đề án trình ban thường vụ đảng ủy, BCH đảng bộ cấp xã thông qua có tính khả thi cao. Trong tổ chức thực hiện nghị quyết, với mô hình trước đây chưa thực hiện thí điểm, đồng chí bí thư là người quán triệt nghị quyết và lãnh đạo việc thực hiện, chủ tịch UBND cụ thể hóa nghị quyết thành chương trình hành động và tổ chức việc thực hiện. Như vậy, mất nhiều thời gian tổ chức thực hiện, thậm chí có trường hợp, bí thư triển khai nghị quyết nhưng chủ tịch không tổ chức thực hiện, hoặc thực hiện không nghiêm dẫn đến chất lượng và hiệu quả không cao. Với mô hình bí thư đồng thời là chủ tịch, sau khi các nghị quyết, kế hoạch, chương trình công tác của đảng ủy cấp xã được thông qua, là người trực tiếp điều hành, chỉ đạo UBND, công an, quân sự, các ban, ngành của xã cụ thể hóa và tổ chức thực hiện. Vì vậy, công việc được tiến hành nhanh, kịp thời, hiệu quả, do không phải chờ triển khai, không lệ thuộc vào đồng chí chủ tịch UBND cấp xã như trước đây. Tức là không qua nhiều tầng nấc, không thể viện dẫn bất cứ lý do gì để chậm trễ trong việc cụ thể hóa nghị quyết và tổ chức triển khai thực hiện. Như vậy, mô hình này tránh được sự ách tắc từ chủ trương đến khâu tổ chức thực hiện, chấm dứt được tình trạng cấp ủy ra nghị quyết, chính quyền thực hiện không nghiêm.   

Đề cao tính chủ động, sáng tạo và trách nhiệm cá nhân của người đứng đầu, khắc phục tình trạng không thống nhất quan điểm chỉ đạo và điều hành giữa bí thư và chủ tịch UBND, tạo sự đồng thuận trong lãnh đạo của cấp ủy và quản lý, điều hành của chính quyền cơ sở. Trong thực tế, đôi khi do bất đồng về quan điểm, nhận thức trong quá trình  xử lý, giải quyết công việc, cho nên giữa bí thư đảng ủy và chủ tịch UBND cấp xã có những ý kiến trái chiều, gây cản trở trong thực hiện nhiệm vụ chính trị. Cá biệt, có trường hợp do không thống nhất về quan điểm đã nảy sinh tình trạng mâu thuẫn, mất đoàn kết nội bộ. Thực hiện nhất thể hóa, công việc tập trung vào một đầu mối; người đứng đầu có thể chủ động trong mọi hoạt động. Là người đứng đầu cấp ủy và chính quyền sẽ khắc phục được tình trạng bí thư chỉ nắm được công tác đảng mà không nắm vững hoạt động của chính quyền và ngược lại. Khi chưa nhất thể hóa, thông thường trong các cuộc họp các thông tin mà bí thư đảng ủy nắm được chủ yếu từ báo cáo của chủ tịch UBND. Khi đảm nhiệm “hai vai”, đòi hỏi bí thư đảng ủy phải sâu sát, nắm chắc thực tế, nắm được từng công việc cụ thể. Chính sự bao quát, toàn diện, sự kết hợp tốt giữa khả năng lãnh đạo, chỉ đạo, quản lý, điều hành đồng chí bí thư đồng thời chủ tịch UBND sẽ nâng cao tính chủ động, sáng tạo, người đứng đầu cấp ủy và chính quyền cơ sở; có điều kiện sử dụng và phát huy cả hai bộ máy vào một công việc cụ thể, tránh sự đùn đẩy, hoặc không phân định rõ trách nhiệm.
  
Tạo sự thống nhất, liên thông trong lãnh đạo, chỉ đạo thực hiện nhiệm vụ giữa tổ chức đảng, UBND, các tổ chức trong hệ thống chính trị ở cơ sở, khắc phục tình trạng cấp ủy lấn sân, bao biện làm thay chính quyền hoặc buông lỏng vai trò lãnh đạo. Giữa tổ chức đảng với chính quyền, mặt trận là mối quan hệ giữa lãnh đạo và chịu sự lãnh đạo, chấp hành. Tuy nhiên, thực tế ở cơ sở không phải khi nào cũng phân định rạch ròi. Do đó, có tình trạng, phường này bí thư cấp ủy can thiệp, làm thay việc chính quyền, xã kia lại buông lỏng lãnh đạo, thậm chí khoán trắng cho chính quyền, thiếu định hướng, kiểm tra, tổng kết. Về thực chất, lãnh đạo và quản lý phải luôn luôn thống nhất trong quá trình hoạt động của địa phương. Với mô hình này, vai trò, quyền hạn, trách nhiệm của người đứng đầu tổ chức đảng và chính quyền thống nhất trong một người, tạo nên sự thống nhất cao trong mọi hoạt động, bảo đảm việc gì đến đảng ủy là tới UBND, khắc phục được tình trạng thiếu đồng bộ, thống nhất giữa chủ trương lãnh đạo và tổ chức thực hiện các chỉ thị, nghị quyết của Đảng, các chương trình, kế hoạch, đề án phát triển kinh tế - xã hội ở cơ sở.   

Nâng cao vai trò lãnh đạo trực tiếp, toàn diện của TCCSĐ. Bí thư đồng thời là chủ tịch có điều kiện sâu sát, trực tiếp tiếp nhận, tổng hợp, xử lý các thông tin, điều hành bộ máy chính quyền, giải quyết những công việc hằng ngày của chính quyền nên gần dân, nắm được dư luận, tâm tư, kiến nghị, đề xuất của nhân dân. Đây cũng là căn cứ để cấp ủy cơ sở đề ra nghị quyết phù hợp, vai trò lãnh đạo của bí thư đồng thời là chủ tịch quyết đoán, rõ nét hơn, tạo sức mạnh chỉ huy thống nhất trong hệ thống chính trị, tạo sức bật mới trong đảng bộ. Đảng viên được biết, được bàn nhiều vấn đề khi bí thư nắm vững những thông tin ở địa phương, tâm tư, nguyện vọng của quần chúng. Trên cơ sở đó, cấp ủy có những định hướng đúng để đảng viên đóng góp ý kiến xây dựng nghị quyết, xây dựng TCCSĐ trong sạch, vững mạnh.   

Lãnh đạo hoạt động của các đoàn thể chính trị - xã hội sâu sát, kịp thời, hiệu quả. Lãnh đạo các đoàn thể chính trị - xã hội nơi thực hiện thí điểm mô hình bí thư đồng thời là chủ tịch đều cho rằng, mô hình này giúp cho các đoàn thể triển khai nhanh hơn và hiệu quả cao hơn. Bởi, bí thư đồng thời là chủ tịch sẽ trực tiếp tiếp thu đề xuất, kiến nghị của các đoàn thể; có đủ điều kiện và thông tin để xem xét, giải quyết nhanh đề xuất, kiến nghị tạo điều kiện cho các đoàn thể hoạt động tốt. Trước đây, khi triển khai hoạt động gì, lãnh đạo các đoàn thể phải lần lượt phải gặp bí thư đảng ủy xin ý kiến về chủ trương, sau đó gặp chủ tịch UBND để xin kinh phí hoạt động.   

Tạo đoàn kết nội bộ giữa đảng - chính quyền - đoàn thể. Do một người lãnh đạo, điều hành thống nhất trong thực hiện nhiệm vụ chính trị ở cơ sở cho nên nội bộ  đảng - chính quyền - đoàn thể đoàn kết thống nhất, có sự giúp đỡ, hỗ trợ  trong công tác, chung tay, góp sức để thực hiện nhiệm vụ ở địa phương ngày một tốt hơn.

Mô hình nhất thể hóa cán bộ phù hợp với chủ trương cải cách hành chính, tinh gọn bộ máy của Đảng, bảo đảm tiết kiệm về cơ sở vật chất, kinh phí. Mô hình này góp phần tinh gọn bộ máy, giảm bớt cồng kềnh, chồng chéo về tổ chức, có lợi cho cải cách hành chính và thực hành tiết kiệm; giảm bớt được một biên chế ở mỗi địa phương, tổ chức bộ máy gọn nhẹ (nếu thực hiện ở tất cả các xã, phường, thị trấn, TP. Hồ Chí Minh sẽ giảm được hàng trăm định biên). Riêng khoản tiền lương cán bộ, sẽ tiết kiệm được 50 triệu đồng/năm cho một phường. Bên cạnh đó, nhiều chi phí sẽ giảm theo như phòng làm việc, bàn ghế, điện thoại, tiết kiệm thời gian, ngân sách do giảm hội họp; có nơi giảm tới 30% các buổi họp, hội ý. 

Góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế, văn hoá, xã hội, nâng cao đời sống nhân dân. Đây là một kết quả thực tế được ghi nhận. Tại một số cơ sở, trước đây do thiếu cán bộ có năng lực, nội bộ mất đoàn kết dẫn tới vai trò lãnh đạo của Đảng mờ nhạt, chính quyền yếu kém. Sau một thời gian thực hiện mô hình này, nhìn chung hoạt động của địa phương có nhiều chuyển biến tích cực, không còn trì trệ, yếu kém. Sự thống nhất trong lãnh đạo, quản lý, điều hành của cấp ủy, chính quyền và sự đồng thuận trong hoạt động của MTTQ và các đoàn thể đã huy động được sức mạnh tổng hợp trong thực hiện các mục tiêu phát triển kinh tế - xã hội ở cơ sở.    

Hạn chế, khó khăn  

Thứ nhất, một người phải gánh hai vai, nên khối lượng công việc rất nhiều, dễ dẫn đến quá tải công việc. Bí thư đồng thời là chủ tịch phải làm việc với hiệu suất lớn, không chỉ giờ hành chính, mà phải làm thêm ngoài giờ, và ngày nghỉ thì mới đáp ứng được yêu cầu công việc. Mặt khác, khối lượng công việc lớn cũng dễ dẫn đến khó thực hiện hài hòa giữa công tác đảng và chính quyền, dễ buông lỏng một mặt công tác. Công việc của chủ tịch UBND thường trực tiếp, cụ thể, khẩn trương, đa dạng và phức tạp, cuốn bí thư đồng thời là chủ tịch vào công tác chính quyền, ít giành thời gian cho công tác đảng hoặc khoán trắng cho phó bí thư chuyên trách. Ít có thời gian giành cho việc suy nghĩ, đề xuất những chủ trương, kế hoạch lớn của địa phương, đơn vị và đi thực tế.  

Thứ hai, quyền lực tập trung ở một người, rất dễ nảy sinh sự lạm quyền, lộng quyền, độc đoán, mất dân chủ, nhất là việc bổ nhiệm, đề bạt cán bộ. Việc kiểm tra, giám sát cán bộ trong thực tế khó khăn hơn, vì không có sự giám sát lẫn nhau giữa bí thư và chủ tịch UBND cùng cấp. Một số ý kiến lo ngại rằng, thực hiện  mô hình bí thư đồng thời là chủ tịch khi không còn tổ chức HĐND phường, thì vai trò giám sát mang tính quyền lực Nhà nước ở địa phương cũng không còn. Tuy MTTQ có chức năng giám sát, nhưng hoạt động này chỉ mang tính giám sát nhân dân. Vì vậy trong thực tế, việc giám sát đối với chức danh này còn nhiều  hạn chế.

Thứ ba, ranh giới giữa bí thư đồng thời là chủ tịch rất mong manh, nếu không phân định rõ chức năng, nhiệm vụ trong quá trình lãnh đạo, quản lý thì rất dễ lẫn lộn. Thực tế, có người không rõ khi nào thì mình ở “vai bí thư” giải quyết công việc theo nguyên tắc tập thể lãnh đạo, cá nhân phụ trách; khi nào ở “vai chủ tịch” giải quyết theo nguyên tắc thủ trưởng quyết định.   

Thứ tư, việc hội họp của bí thư đồng thời là chủ tịch ở cơ sở giảm nhiều, song phải tham dự nhiều cuộc họp do cấp ủy cấp trên và UBND triệu tập. Nhiều cuộc họp do huyện, quận ủy và UBND quận, huyện triệu tập đích danh, các phó bí thư, phó chủ tịch không được họp thay, bí thư đồng thời là chủ tịch phải đi họp cả hai nơi, mất nhiều thời gian. Nhiều khi do lịch họp của cấp trên mà đảo lộn lịch làm việc. Khi bí thư đồng thời là chủ tịch đi công tác thì có những công việc về công tác đảng, chính quyền phải chờ xin ý kiến.   

Thứ năm, thiếu cán bộ có khả năng đảm nhận cả hai chức vụ bí thư đồng thời là chủ tịch, đội ngũ cán bộ cơ sở chưa đạt chuẩn. Bên cạnh đó, nhiều đồng chí phó bí thư phụ trách công tác đảng, phó chủ tịch UBND xã, phường thị trấn cũng chưa đạt chuẩn, khả năng giúp việc cho đồng chí bí thư đồng thời là chủ tịch còn hạn chế. Rõ ràng, mô hình này đặt ra yêu cầu cao về trình độ, năng lực, phẩm chất của cán bộ chủ chốt ở cơ sở. 

Mô hình bí thư đồng thời là chủ tịch tại TP. Hồ Chí Minh đã khẳng định ưu điểm, phù hợp với chủ trương của Đảng về tinh giản bộ máy. Tuy nhiên, những hạn chế, khó khăn thực tế đặt ra thách thức không nhỏ để bảo đảm tính khả thi của mô hình. Để thực hiện mô hình này có hiệu quả, trước hết cần xây dựng và lựa chọn cán bộ có đủ năng lực, phẩm chất để đảm trách bí thư đồng thời là Chủ tịch. Tiếp đó, cần tăng cường công tác quy hoạch, đào tạo cán bộ; có biện pháp cụ thể nâng cao năng lực, trách nhiệm của cán bộ cơ sở, trong đó chú trọng xây dựng đội ngũ cán bộ tham mưu có chất lượng. Cấp ủy, HĐND, ủy ban MTTQ xã, phường, thị trấn cần có chương trình, kế hoạch kiểm tra, giám sát đối với hoạt động của bí thư đồng thời là chủ tịch; có quy chế phối hợp hoạt động giữa đảng, chính quyền, ủy ban MTTQ;  xây dựng chương trình, kế hoạch công tác của người đứng đầu. Cấp ủy, chính quyền cấp trên cần tăng cường sự lãnh đạo, chỉ đạo, kiểm tra đối với những địa phương thực hiện thí điểm mô hình này.  

ThS. Trần Thị Hà Vân
Học viện Cán bộ thành phố Hồ Chí Minh