Các xã ở Quảng Bình có quy mô địa giới hành chính và dân số khác nhau. Có xã có từ 10.000 đến 15.000 người, có xã chỉ có 2.000 đến 3.000 dân. Trong quá trình phát triển, xã, phường, thị trấn đã nhiều lần sáp nhập, chia tách cùng với việc sáp nhập, chia tách của tỉnh, huyện cũng như yêu cầu của sự phát triển kinh tế - xã hội. Đội ngũ công chức cấp xã trên địa bàn tỉnh Quảng Bình có bản lĩnh chính trị vững vàng, kiên định mục tiêu độc lập dân tộc và chủ nghĩa xã hội; đoàn kết, gắn bó, có ý thức trách nhiệm, nhiệt tình trong công tác; tổ chức và vận động nhân dân thực hiện đúng đường lối của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước ở cơ sở. Đa số công chức cấp xã ở Quảng Bình có phẩm chất đạo đức tốt, trung thành với lý tưởng, tin tưởng vào sự nghiệp đổi mới của Đảng, thực sự có tâm huyết với cơ sở. Trong điều kiện kinh tế Quảng Bình còn khó khăn, chính sách tiền lương, phụ cấp cho cán bộ chưa hợp lý, đời sống của một bộ phận công chức cấp xã còn nghèo nhưng họ vẫn giữ được phẩm chất cách mạng, có tinh thần đoàn kết, phát huy dân chủ, có lối sống lành mạnh, gắn bó mật thiết với nhân dân. 79,69% số công chức là đảng viên Đảng Cộng sản Việt Nam; 22,68% số công chức tham gia đại biểu hội đồng nhân dân cấp xã; 0,07% công chức cấp xã tham gia đại biểu hội đồng nhân dân cấp huyện .

Công chức cấp xã ở Quảng Bình chủ yếu đã tốt nghiệp THPT (1270/1305 người, chiếm 97,3%), 27,2% được đào tạo trình độ trung cấp lý luận chính trị. Tuy nhiên, so với mặt bằng chung thì trình độ lý luận chính trị còn thấp: 680 người chưa qua đào tạo, chiếm 52,1%, chỉ có 4 người có trình độ cao cấp, chiếm 0,3%. Trong Quyết định số 34/2006/QĐ-UBND ngày 21-8-2006 của UBND tỉnh Quảng Bình phê duyệt Kế hoạch đào tạo, bồi dưỡng cán bộ, công chức hành chính và cán bộ, công chức cơ sở tỉnh Quảng Bình giai đoạn 2006-2010 chỉ rõ: 100% cán bộ, công chức cấp xã được đào tạo, bồi dưỡng trình độ sơ cấp chính trị trở lên, riêng công chức công an, quân sự vùng đồng bằng đạt 100% trình độ trung cấp trở lên, công chức công an vùng miền núi và cán bộ là người dân tộc thiểu số 100% trình độ sơ cấp trở lên. Tuy vậy, đến tháng 10-2010 có 680 công chức cấp xã chưa qua đào tạo lý luận chính trị, trong đó công chức thuộc chức danh trưởng công an là 21 người, chỉ huy trưởng quân sự là 52 người.

Trình độ chuyên môn của công chức cấp xã chủ yếu vẫn là trung cấp, chiếm 65,21%, số công chức chưa qua đào tạo còn nhiều (33 người), chưa có công chức cấp xã nào có trình độ trên đại học. So với năm 2005 thì tỷ lệ công chức có trình độ đại học tăng mạnh theo các năm. Cụ thể, năm 2005 có 130 người có trình độ đại học, năm 2006 có 146 người, năm 2007 là 163 người, năm 2008 có 203 người, năm 2009 có 251 người và năm 2010 là 330 người.

Số công chức cấp xã có trình độ ngoại ngữ còn thấp:400 người, chiếm 30,65%), 32 người có khả năng giao tiếp tiếng dân tộc, chiếm 2,45%. Đa phần công chức cấp xã biết vận dụng kiến thức chuyên môn được đào tạo, biết vận dụng các quy định của nhà nước để xử lý công việc và biết ứng dụng công nghệ thông tin vào thực tiễn (947 người có trình độ tin học, chiếm 72,56% số công chức cấp xã trong toàn tỉnh). Tuy nhiên, việc ứng dụng ngoại ngữ và công nghệ thông tin trong quản lý vẫn gặp khó khăn.

Hiện nay, công chức cấp xã trên địa bàn tỉnh Quảng Bình đã qua bồi dưỡng quản lý hành chính nhà nước mới chỉ có 48,5%, thấp hơn nhiều so với yêu cầu "100% cán bộ, công chức cấp cơ sở hoàn thành chương trình quản lý Nhà nước cấp cơ sở" theo Quyết định số 34/2006/QĐ-UBND ngày 21/8/2006 của UBND tỉnh Quảng Bình phê duyệt Kế hoạch đào tạo, bồi dưỡng cán bộ, công chức hành chính và cán bộ, công chức cơ sở tỉnh Quảng Bình giai đoạn 2006- 010. Tỉ lệ công chức cấp xã dưới 30 tuổi chiếm 34,4%, từ 31 đến 45 tuổi chiếm 44,52%, từ 46 đến 60 tuổi chiếm 20,6%, trên 60 tuổi có 5 người chiếm 0,38% trong khi đó vẫn còn nhiều sinh viên ở địa phương tốt nghiệp cao đẳng, đại học chưa có việc làm. Cơ cấu nam, nữ trong đội ngũ công chức chưa cân đối, công chức nam chiếm 67,58%, công chức nữ chiếm 32,4%.

Tuy vậy, năng lực thực tế của một bộ phận công chức cấp xã trên địa bàn tỉnh còn khá xa so với yêu cầu nhiệm vụ, một số công chức cấp xã chưa thật sự nắm vững đường lối của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước. Một số còn tỏ ra lúng túng, cách làm việc thụ động, nhiều khi có biểu hiện trông chờ, ỷ lại; bất cập về kiến thức, năng lực và kỹ năng công tác. Công chức có trình độ ngoại ngữ ngày càng tăng cao cả về số lượng và trình độ văn bằng, chứng chỉ nhưng trên thực tế, việc sử dụng vào công việc còn rất hạn chế. Công chức có chứng chỉ về tin học tăng nhiều nhưng việc khai thác sử dụng vào công việc chuyên môn còn hạn chế. Việc sử dụng máy tính chủ yếu chỉ để đánh máy và soạn thảo văn bản.
Để nâng cao chất lượng đội ngũ công chức cấp xã ở Quảng Bình trong thời gian tới, cần thực hiện một số giải pháp sau:

1. Chuẩn hóa các chức danh

Xây dựng, cụ thể hóa tiêu chuẩn từng chức danh công chức để làm căn cứ  thực hiện quy hoạch cán bộ. Tiến hành khảo sát, thống kê và phân loại công chức cấp xã theo 2 nhóm: nhóm đủ tiêu chuẩn và nhóm không đủ tiêu chuẩn theo Nghị định số 114/2003/NĐ-CP ngày 10-10-2003 của Chính phủ về cán bộ, công chức xã, phường, thị trấn và Quyết định số 04/2004/QĐ-BNV ngày 16-01-2004 của Bộ trưởng Bộ Nội vụ về việc ban hành tiêu chuẩn cụ thể đối với cán bộ, công chức xã, phường, thị trấn. Tỉnh cần phải làm tốt chính sách tuyển dụng những người có đủ tiêu chuẩn vào thay thế những đối tượng nói trên. Có thể tiến hành theo hai cách: tạo nguồn tại chỗ (ưu tiên đối với con em những người thay thế vào làm việc); thu hút những sinh viên tốt nghiệp đại học, cao đẳng, trung học chuyên nghiệp có ngành phù hợp với chức danh công chức ở cơ sở tham gia thi tuyển vào làm việc.

2. Đổi mới công tác tuyển dụng

Phải đảm bảo tính công khai, minh bạch, khách quan và đúng luật khi tuyển dụng công chức; bảo đảm tính cạnh tranh nhằm tuyển chọn đúng người đáp ứng yêu cầu công vụ. Trước khi thực hiện việc tuyển dụng công chức cấp xã, cần rà soát lại đội ngũ công chức hiện có của các xã, tiến hành sắp xếp lại công chức theo các yêu cầu về số lượng và chức danh theo quy định. Xác định những chức danh công chức còn thiếu ở các xã và lấy đó làm căn cứ để tuyển dụng. Niêm yết, thông báo công khai, đầy đủ các nội dung liên quan đến việc tuyển dụng công chức cấp xã trên các phương tiện thông tin đại chúng để mọi người dân biết và tham gia dự tuyển. Việc đánh giá kết quả thi tuyển được thực hiện bằng một hội đồng hoàn toàn độc lập với cơ quan, tổ chức tuyển dụng. Hội đồng này gồm những người có trình độ chuyên môn nghiệp vụ cao, phẩm chất đạo đức tốt, nếu có thể, nên mời những giảng viên có uy tín của trường Chính trị tỉnh, trường Đại học Quảng Bình có chuyên môn phù hợp với chuyên ngành tuyển dụng tham gia hội đồng đánh giá kết quả thi tuyển.

3. Chú trọng việc bố trí, sử dụng, đề bạt, luân chuyển

Trên cơ sở quy hoạch và làm tốt công tác đào tạo, bồi dưỡng công chức theo quy hoạch, nhất thiết khi bố trí, sử dụng, luân chuyển công chức, phải lựa chọn người trong quy hoạch, đúng tiêu chuẩn, không châm chước, cho nợ "tiêu chuẩn" rồi đi học trả sau như đã từng diễn ra trước đây.

Bố trí, đề bạt công chức phải đúng lúc, đúng người, đúng việc; bổ nhiệm khi công chức đang sung sức phát triển, có khả năng cống hiến tốt nhất, tránh đề bạt công chức khi không còn khả năng phát triển hoặc có biểu hiện tụt hậu. Kiên quyết khắc phục tình trạng công chức bị kỷ luật hoặc không hoàn thành tốt nhiệm vụ ở địa phương này, lĩnh vực công tác này, lại được bố trí đảm nhận nhiệm vụ tương đương hoặc nhiệm vụ cao hơn ở địa phương khác, lĩnh vực công tác khác. Bố trí, sử dụng công chức phải đảm bảo tính kế thừa, ổn định và phát triển của đơn vị. Khéo léo kết hợp công chức như vậy sẽ tạo thành sức mạnh tổng lực "trẻ xông pha, già kinh nghiệm", đồng thời làm tốt công tác quy hoạch công chức, chuẩn bị công chức kế cận một cách chủ động cho đơn vị, từng bước thực hiện trẻ hóa đội ngũ công chức cấp xã của tỉnh Quảng Bình.

4. Tăng cường quản lý, kiểm tra, thanh tra, giám sát và xử lý vi phạm

Cần thường xuyên sơ kết, tổng kết rút kinh nghiệm về các hoạt động, các mặt công tác của địa phương và của từng đơn vị một cách nghiêm túc, toàn diện. Xử lý nghiêm những trường hợp vi phạm, lấy đó làm gương răn đe; đồng thời cũng phải đảm bảo việc xử lý nhanh nhất, hiệu quả nhất; nếu có vi phạm nghiêm trọng thì công chức đó có thể bị đình chỉ công việc ngay. Điều này sẽ tạo thêm hiệu lực cho việc chấp hành kỷ luật hành chính. Phải ngăn ngừa việc tiêu cực ngay trong bản thân những người thực hiện việc thanh tra công vụ bằng cách lựa chọn những công chức trong sạch, hiểu biết pháp luật, ý thức kỷ luật cao để làm công tác thanh tra công vụ. Trong quá trình hoạt động, các đoàn thanh tra cần có sự kiểm tra chéo lẫn nhau và phát huy vai trò giám sát, phản biện của nhân dân và của chính đối tượng thanh tra trong hoạt động công vụ. Đẩy mạnh các cuộc sinh hoạt thường kỳ, nhất là sinh hoạt chi bộ, qua đó chỉ ra được những mặt ưu, khuyết điểm, nguyên nhân để đội ngũ công chức cấp xã phát huy mặt mạnh, khắc phục hạn chế. Đây là một biện pháp thiết thực và cụ thể trong bồi dưỡng, giáo dục và rèn luyện đội ngũ công chức cấp xã.

5. Tiếp tục thực hiện chế độ, chính sách đãi ngộ phù hợp

Tiến hành thực hiện đúng và kịp thời các chính sách đối với đội ngũ công chức cấp xã như: chính sách thu hút, đãi ngộ nhân tài; chính sách khuyến khích đào tạo, bồi dưỡng; chính sách thu hút, bố trí, sử dụng sinh viên tốt nghiệp cao đẳng, đại học về công tác tại xã; chế độ phụ cấp đặc biệt đối với các xã vùng dân tộc thiểu số và miền núi... Qua đây, động viên sự nhiệt tình hăng hái, củng cố sự đoàn kết, thống nhất trong đội ngũ công chức cấp xã, ngăn chặn những tiêu cực của công chức và thực hiện công bằng xã hội.

6. Đổi mới công tác đào tạo, bồi dưỡng

"Huấn luyện cán bộ là việc gốc của Đảng" (Hồ Chí Minh). Để làm tốt điều này, các cấp ở tỉnh Quảng Bình cần xác định rõ một số vấn đề mang tính nguyên tắc:

Công chức cấp xã là một nghề, nên đòi hỏi phải có nghiệp vụ riêng. Vì vậy, một người muốn trở thành công chức cấp xã phải được đào tạo nghề.

Công chức cấp xã là công bộc của nhân dân, phải tận tụy phục vụ nhân dân, tôn trọng nhân dân. Do đó, bên cạnh việc đào tạo, bồi dưỡng kỹ năng nghiệp vụ, cần đặc biệt làm tốt công tác bồi dưỡng phẩm chất đạo đức cho đội ngũ công chức cấp xã.

Ngoài ra, quy định cụ thể chế độ đào tạo, bồi dưỡng công chức cấp xã, bao gồm: Đào tạo tiền công vụ; đào tạo, bồi dưỡng theo tiêu chuẩn ngạch, chức danh công chức; đào tạo, bồi dưỡng theo vị trí việc làm. Việc đào tạo, bồi dưỡng công chức cấp xã phải căn cứ vào yêu cầu của vị trí việc làm, tiêu chuẩn các chức danh công chức, tiêu chuẩn của ngạch công chức. Hằng năm, công chức cấp xã phải tham gia các khóa bồi dưỡng chuyên môn, nghiệp vụ phù hợp với vị trí và chức danh công tác của mình. Cơ quan, tổ chức, đơn vị có thẩm quyền quản lý công chức cấp xã chịu trách nhiệm xây dựng quy hoạch, kế hoạch và tổ chức việc đào tạo, bồi dưỡng để tạo nguồn và nâng cao trình độ, năng lực của đội ngũ công chức cấp xã. UBND cấp xã có trách nhiệm tạo điều kiện để công chức cấp xã tham gia đào tạo, bồi dưỡng nâng cao năng lực, kỹ năng và trình độ chuyên môn nghiệp vụ. Bên cạnh đó, đội ngũ công chức cấp xã phải xác định rõ trách nhiệm và quyền lợi của mình trong đào tạo, bồi dưỡng. Cải tiến, đổi mới nội dung chương trình đào tạo, bồi dưỡng đội ngũ công chức cấp xã theo hướng tăng cường đào tạo, bồi dưỡng đội ngũ công chức cấp xã đương chức để họ đảm đương công việc hiện tại; đảm bảo hiệu quả kinh tế - xã hội; chống chủ nghĩa hình thức, mở lớp tràn lan, chạy theo bằng cấp mà không chú trọng chất lượng, hiệu quả đào tạo, bồi dưỡng. Cần kết hợp yêu cầu nhiệm vụ chính trị của cấp xã với nhu cầu thực sự của cá nhân công chức, bảo đảm công chức khi bố trí vào vị trí công tác phải được đào tạo kiến thức cơ bản, kiến thức chuyên môn theo chuẩn; đào tạo, bồi dưỡng đúng đối tượng, đó là nguồn công chức trong quy hoạch trước mắt và lâu dài.

Nguyễn Thị Trà Giang
Khoa Nhà nước - Pháp luật, Trường Chính trị Quảng Bình