1. Quan niệm về khuynh hướng tư tưởng - chính trị, định hướng chính trị của Tạp chí Xây dựng Đảng.
Định hướng là gì? Theo cuốn “Nghề nghiệp và công việc của nhà báo” do Hội Nhà báo Việt Nam xuất bản năm 1992 thì vấn đề tính định hướng này chưa được đề cập đến cụ thể. Sau những nghị quyết của các đại hội đảng như Đại hội Đảng VIII, IX, X - xác định nước ta phát triển nền kinh tế thị trường theo định hướng XHCN thì thuật ngữ “định hướng” này được sử dụng ngày càng rộng rãi hơn trong báo chí. Năm 1995, trong bài “Một số vấn đề về báo chí thời kỳ mới”, nhà báo Hữu Thọ khẳng định: “Thông tin nào cũng mang tính định hướng”. Trong hầu hết các diễn đàn khoa học về báo chí, các giáo trình lý luận, nghiệp vụ báo chí đều nhắc đến vấn đề này như một thuộc tính hay một chức năng không thể thiếu của báo chí nước nhà. “Định hướng” theo nghĩa gốc của từ này là xác định phương hướng. Định hướng tức là báo chí bằng cách nào đó sau khi tiếp cận thông tin, định ra cho được hướng đi, hướng xử lý, giải quyết các vấn đề thực tiễn nảy sinh trong đời sống xã hội. Tạp chí Xây dựng Đảng với tư cách là một cơ quan của Ban Tổ chức Trung ương, không thể nằm ngoài yêu cầu đó. Nghĩa là, đồng thời với việc đảm bảo tính khuynh hướng như mọi cơ quan báo chí khác của nước nhà - tự giác và vững vàng đứng trên lập trường của giai cấp công nhân, trở thành tiếng nói thể hiện quyền lợi của mọi tầng lớp nhân dân lao động, đồng thời chịu sự lãnh đạo và tuyên truyền, tổ chức thực hiện đường lối, chính sách của Đảng Cộng sản Việt Nam - Tạp chí cần đảm bảo việc xác định cho đúng một hướng đi, hướng giải quyết các vấn đề thực tiễn trong lĩnh vực xây dựng đảng. Vậy, điều đó được thể hiện như thế nào?
Nằm trong dòng chảy chủ lưu của báo chí nước nhà, Tạp chí Xây dựng Đảng là cơ quan nghiên cứu, tuyên truyền, hướng dẫn về công tác tổ chức xây dựng đảng của Ban Tổ chức Trung ương, là diễn đàn của Đảng về công tác tổ chức xây dựng đảng, thể hiện khuynh hướng chính trị, lập trường tư tưởng và bảo vệ lợi ích của Đảng Cộng sản Việt Nam và toàn thể nhân dân lao động và phản ánh đúng thực trạng của đời sống xã hội Việt Nam đương đại. Trên bình diện hẹp, Tạp chí phải là tiếng nói của cơ quan chủ quản, thực hiện đúng, tốt chức năng, nhiệm vụ được cơ quan chủ quản quy định.
Trước tiên xem xét về tên Xây dựng Đảng, có 2 nghĩa: Theo nghĩa rộng đó chính là xây dựng cuộc sống. Nội dung viết về Đảng cũng chính là viết về cuộc sống. Hơn 75 năm qua, trong mỗi bước chuyển mình của đất nước, trong mỗi đổi thay của đời sống nhân dân, Đảng vừa là người đồng hành, vừa là người dẫn đường. Có thể khẳng định rằng, vận mệnh của Đảng gắn chặt với vận mệnh của đất nước ta. Ngược lại, cuộc sống của đất nước, với tất cả các vấn đề về chính trị, văn hoá, kinh tế, xã hội... đều chính là cuộc sống của Đảng. Vì thế, hiện nay, khi đất nước bước vào thời kỳ đẩy mạnh CNH-HĐH, báo chí phải đối diện trước nhiều đề tài cần phải tuyên truyền để xây dựng Đảng. Ví dụ, khi có một bài viết về sự thay da đổi thịt của một vùng quê vốn trước đây rất khó khăn, thường xuyên đói kém, cũng có nghĩa là nói lên những thành quả mà tổ chức đảng ở đó đã lãnh đạo quần chúng tạo dựng nên. Ngược lại, ở những nơi để xảy ra tình trạng mất ổn định, đời sống nhân dân còn nhiều khó khăn thì tổ chức đảng ở đó chắc chắn không thể thực sự đạt trong sạch, vững mạnh... Xây dựng Đảng theo nghĩa hẹp, là xây dựng về chính trị, tư tưởng và tổ chức. Cả 3 nhiệm vụ này là những mảng đề tài phong phú, hấp dẫn đối với báo chí. Thực tiễn đời sống hiện nay cũng như trong công tác xây dựng đảng, bên cạnh những mặt đã đạt được vẫn còn nổi lên nhiều khuyết điểm, yếu kém trong công tác giáo dục và rèn luyện đội ngũ đảng viên; chưa ngăn chặn và đẩy lùi được những suy thoái về tư tưởng chính trị và đạo đức, lối sống. Công tác tư tưởng, công tác lý luận còn biểu hiện yếu kém, bất cập; công tác tổ chức, cán bộ còn trì trệ; việc đổi mới phương thức lãnh đạo của Đảng còn chưa thực sự đáp ứng yêu cầu đặt ra. Báo chí chúng ta phải không ngừng tiến công, tích cực góp phần xây dựng Đảng ta không ngừng lớn mạnh cả về chính trị tư tưởng. Đối với Tạp chí, đây chính là yêu cầu, là nhiệm vụ. Ngoài các yếu tố về cơ quan chủ quản, về chức năng nhiệm vụ được giao, chính từ cái tên Xây dựng Đảng cũng đã quy định yêu cầu, nhiệm vụ đó.
Mảng thời sự chủ lưu được ưu tiên thông tin trên Tạp chí Xây dựng Đảng là thời sự xây dựng đảng.
Trong dòng chảy của đời sống xã hội, có nhiều sự kiện, nhiều vấn đề diễn ra hằng ngày. Báo Văn hoá sẽ lựa chọn chủ yếu những mảng đề tài về văn hoá để thông tin, tương tự như vậy với báo Thể Thao, Thời báo Kinh tế... Nhưng mảng thời sự chủ lưu được ưu tiên sử dụng trên Tạp chí Xây dựng Đảng chính là thời sự xây dựng đảng. Trong cùng một mảng nội dung về thời sự xây dựng đảng, việc lựa chọn thông tin để tuyên truyền của Tạp chí Xây dựng Đảng cũng khác Tạp chí Kiểm tra, Tạp chí Tuyên giáo v.v. Sau đó, sự phân tích, lý giải vấn đề sự kiện diễn ra trong đời sống cũng có những điểm khác biệt. Nhà báo Tạp chí Xây dựng Đảng nhìn nhận, đánh giá các sự kiện theo quan điểm, đường lối của Đảng. Điều đó không hạn chế khả năng hoạt động sáng tạo và phát triển chính kiến của người làm báo. Trái lại, đường lối, quan điểm của Đảng là căn cứ xuất phát để nhà báo phát huy trách nhiệm xã hội, trách nhiệm công dân to lớn của mình trong quá trình thông tin và lý giải những vấn đề do cuộc sống đặt ra.
Đương nhiên, đó không phải là sự thuyết lý khô khan và áp đặt mà luôn hướng người đọc vào những vấn đề nóng bỏng của đời sống xây dựng đảng. Không chỉ với cách thông tin văn bản, Tạp chí tuyên truyền, phổ biến tới đông đảo bạn đọc của mình những nội dung mới về công tác xây dựng đảng qua nhiều mô hình, bài học kinh nghiệm rút ra, từ những điểm nhấn trong các bài phỏng vấn... Mảng nội dung Tạp chí Xây dựng Đảng tham gia có một phần quan trọng là góp phần hình thành và bảo vệ kết quả của những văn bản Trung ương, nói một cách khác, là góp phần đưa nghị quyết của Đảng vào cuộc sống. Tuy nhiên, đến lượt mình, Tạp chí phản ánh những kinh nghiệm, cách làm của cuộc sống cũng là cách giúp Trung ương có cơ sở thực tiễn để tổng kết về hiệu quả của những chủ trương đưa ra và có điều chỉnh, bổ sung kịp thời nếu cần...
Tạp chí Xây dựng Đảng cũng tạo nên những hiệu ứng xã hội, hình thành trong đội ngũ độc giả của mình một dư luận xã hội rộng rãi về một vấn đề nào đó trong công tác tổ chức xây dựng đảng, mà trên thực tế chưa hẳn đã có một văn bản nào có tính pháp quy quy định. Ví dụ sê-ri bài viết “Tổ chức-cán bộ có phải là một nghề?” của Tạp chí Xây dựng Đảng đã tạo ra trong công chúng độc giả của Tạp chí một dư luận khẳng định tổ chức cán bộ chính thức là một nghề, với đầy đủ đặc thù riêng có của nghề đó.
2. Yêu cầu đặt ra để đảm bảo tính định hướng và nâng cao tính hấp dẫn trên Tạp chí Xây dựng Đảng.
Chúng ta xem xét ở 3 khía cạnh: Nội dung thông tin, hình thức thể hiện thông tin và hình thức trình bày của Tạp chí.
Về nội dung thông tin: Theo quy định về chức, năng, nhiệm vụ của Tạp chí, nội dung thông tin của Tạp chí tập trung vào:
- Các chủ trương, nghị quyết của cấp trên
- Tình hình thực tiễn đang đặt ra trong cuộc sống; việc thực hiện các chủ trương, nghị quyết, kinh nghiệm hay, không hay; kiểm nghiệm tính đúng sai của chủ trương, nghị quyết thông qua thực tiễn.
- Nhận thức, ý kiến, kiến nghị, phản biện của cấp dưới, của dân...
Yêu cầu về nội dung này đòi hỏi Tạp chí cần liên tục cập nhật, thông tin đúng, đầy đủ trong giới hạn cho phép các chủ trương nghị quyết của Đảng nói chung, về công tác tổ chức xây dựng đảng nói riêng. Đồng thời cũng cần luôn bám sát thực tiễn, phát hiện những vấn đề nảy sinh từ thực tiễn xây dựng đảng đặt ra cấp bách trong thực hiện các chủ trương nghị quyết đó. Nghĩa là tạp chí tạo ra hai chiều thông tin, từ trên xuống, từ dưới lên với các nội dung đảm bảo tính khách quan, trung thực của vấn đề. Với Tạp chí Xây dựng Đảng, không thể lấy những vấn đề giật gân, câu khách mà báo, tạp chí “lá cải” vẫn thường sử dụng làm cái hấp dẫn của mình. Hấp dẫn ở đây là hấp dẫn đúng đắn và trí tuệ, hấp dẫn mang tính chính trị, lấy cái hay, cái đẹp, cái cần trong xây dựng Đảng để thu hút bạn đọc của mình, đáp ứng yêu cầu của đối tượng của Tạp chí Xây dựng Đảng. Trên cơ sở đảm bảo tôn chỉ mục đích của mình mà đổi mới để tăng tính hấp dẫn, không thương mại hóa.
Bạn đọc ngày nay của báo chí nói chung và Tạp chí Xây dựng Đảng nói riêng có trình độ nhận thức ngày càng cao và đòi hỏi về chất lượng tác phẩm báo chí, chất lượng ấn phẩm báo chí ngày càng lớn. Bạn đọc không dừng lại ở yêu cầu được thông tin về các sự việc, vấn đề một cách giản đơn, xuôi chiều, mà đòi hỏi được thông tin nhiều chiều, đa dạng, đòi hỏi được phân tích, lý giải thật đúng, thật sâu sắc bản chất của những sự việc, sự kiện, sự vật, những vấn đề đang đặt ra với một cái nhìn mới mẻ, trí tuệ, đáp ứng cho người đọc kịp thời, cụ thể, ngắn gọn. Đồng thời, những ý kiến nhiều chiều, phản biện của nhân dân đối với các chủ trương, chính sách, các nghị quyết của cấp trên cũng cần được thông tin đa dạng, phong phú. Do đó, chức năng là diễn đàn trao đổi về công tác tổ chức xây dựng đảng của Tạp chí ngày càng cần được phát huy tốt hơn, người viết của Tạp chí không chỉ đơn thuần là những phóng viên, biên tập viên, những nhà nghiên cứu chuyên sâu, những người làm công tác tổ chức xây dựng đảng chuyên nghiệp, mà có cả người dân cùng được thể hiện tiếng nói, quan điểm, chính kiến của mình.
Về hình thức thể hiện thông tin. Như đã phân tích trên, dòng thông tin chủ lưu của Tạp chí Xây dựng Đảng là thời sự của những vấn đề về xây dựng đảng. Tính chất của thông tin quyết định hình thức thể hiện của loại thông tin đó. Tin, bài trên Tạp chí thường được thể hiện dưới hình thức tác phẩm của thời sự chính trị. Về thể loại tác phẩm, trên tạp chí chủ yếu cần sử dụng các thể loại thuộc 2 nhóm tác phẩm là thông tấn và chính luận. Bên cạnh những bài có tính chất nghiên cứu trao đổi, bài viết hướng dẫn kinh nghiệm, những bài điều tra phóng sự, những bài bình luận, còn có những bài viết có tính hướng dẫn thuần tuý như trích đăng, giải thích nội dung nghị quyết, ý kiến chỉ đạo của cơ quan và các đồng chí lãnh đạo của Đảng, trả lời bạn đọc... Tuy nhiên, việc đa dạng hóa các thể loại tác phẩm báo chí để mang lại hiệu quả tốt hơn cho thông tin trên Tạp chí vẫn luôn là điều cần thiết và trăn trở đối với mỗi cán bộ, phóng viên Tạp chí Xây dựng Đảng. Song, các dạng bài kết hợp giữa phong cách tác phẩm nghiên cứu khoa học và tác phẩm báo chí cũng được dùng nhiều ví như bài nghiên cứu, bài phân tích chuyên sâu, bài chuyên đề, bình luận chuyên đề...
Về phong cách ngôn ngữ, chủ yếu các tác phẩm trên tạp chí là phong cách ngôn ngữ báo chí, nhưng với tính giàu chất nghiên cứu và biện luận nên phong cách ngôn ngữ khoa học, phong cách ngôn ngữ chính luận cũng được sử dụng. Các loại phong cách ngôn ngữ khác vẫn thường xuất hiện trên các báo chí khác như phong cách ngôn ngữ nghệ thuật, phong cách ngôn ngữ sinh hoạt hằng ngày hầu như không xuất hiện trên Tạp chí.
Lý luận báo chí đã chỉ ra nhiều loại hình kết cấu tác phẩm báo chí như mô hình hình tháp ngược, mô hình viên kim cương, mô hình đồng hồ cát... Trong Tạp chí cũng có thể sử dụng hầu hết các mô hình đó, nhưng quan trọng nhất vẫn cần đảm bảo kết cấu nội tại của thông tin phải chặt chẽ, logic, khoa học và đáng tin cậy.
Về hình thức trình bày của Tạp chí cần sử dụng hình thức của một tạp chí khoa học. Cách trình bày tránh tận dụng tối đa những tiểu tiết gây rối mắt, phong cách và phông chữ quá nhiều màu sắc. Nên lựa chọn chữ tít bài chân phương, thẳng, góc cạnh rõ ràng tạo nên sự nghiêm túc của tác phẩm.
Ở đây, tính khoa học và nghệ thuật cần được song hành, song khoa học cần được đặt ra đầu tiên và cấp thiết. Thực tế hiện nay, Tạp chí Xây dựng Đảng cũng như hàng trăm tờ tạp chí khác phải có sức lôi cuốn, làm cho đối tượng phục vụ của mình ham thích, tìm mua, tìm đọc, tìm cách làm cho được những việc cần làm. Bởi dù ý tưởng, nội dung có đúng, có cần, có nhiều đến mấy nhưng không hấp dẫn người đọc, không được người đọc quan tâm, thì nội dung, tư tưởng ấy cũng khó đi được vào đông đảo bạn đọc. Hơn thế nữa, việc mở rộng đối tượng bạn đọc, số lượng độc giả không chỉ nằm trong nhu cầu nội thân của Tạp chí mà cũng là yêu cầu khi thực hiện chức năng định hướng dư luận của Tạp chí. Càng mở rộng đối tượng bạn đọc, tăng số lượng độc giả, Tạp chí càng thực hiện tốt việc tuyên truyền, phổ biến đường lối chính trị của Đảng Cộng sản Việt Nam, lập trường của Đảng, của nhân dân Việt Nam đến đông đảo các tầng lớp nhân dân và nhân loại. Do vậy, yêu cầu kết hợp giữa tính định hướng và nâng cao tính hấp dẫn trở thành nhiệm vụ quan trọng hàng đầu của Tạp chí.
3. Tạp chí Xây dựng Đảng thực hiện những định hướng của Nghị quyết Trung ương 5 (khoá X) đối với công tác báo chí trước yêu cầu mới.
Để thực hiện tốt Nghị quyết Trung ương 5 (khoá X) về công tác báo chí trước yêu cầu mới, nâng cao chất lượng Tạp chí Xây dựng Đảng theo hướng đảm bảo tính khuynh hướng, thực hiện tốt chức năng định hướng công tác/dư luận xã hội, ngày càng đổi mới, hấp dẫn, thu hút đông đảo độc giả trong và ngoài nước, Tạp chí cần:
Một là, nắm vững và tuyên truyền sâu rộng, kịp thời, có hiệu quả đường lối, chủ trương của Đảng, nhất là những vấn đề thuộc lĩnh vực công tác tổ chức xây dựng đảng. Đi đôi với việc tuyên truyền hướng dẫn nghiệp vụ, những nhân tố mới, điển hình tiên tiến, những cá nhân, địa phương đơn vị đã có những thành tích, kết quả thực hiện tốt, có phương pháp, cách làm hay cũng cần được tuyên dương nhiều hơn. Ngoài ra, dạng bài phóng sự, điều tra xung quanh các vấn đề tiêu cực, tham nhũng, lãng phí, quan liêu, tệ nạn xã hội; các bài luận phản bác những thông tin, quan điểm sai trái, phản động, thù địch, bảo vệ vững chắc trận địa tư tưởng của Đảng cũng cần không ngừng được đầu tư cả về nhân lực và vật lực. Đồng thời, đi đôi với việc nâng cao tính hấp dẫn của Tạp chí, cần tiếp tục mở rộng đối tượng/thành phần độc giả, lựa chọn mô hình tổ chức hoạt động hợp lý, khoa học, gắn với việc ứng dụng có hiệu quả các điều kiện về vật chất, kỹ thuật và công nghệ.
Hai là, coi trọng, chăm lo công tác xây dựng chi bộ vững mạnh. ở chi bộ đó, trách nhiệm đảng viên của người làm báo, nhất là người giữ cương vị lãnh đạo được đề cao.
Ba là, xây dựng, hoàn thiện quy chế làm việc theo hướng chuẩn hoá theo hệ thống quản lý theo tiêu chuẩn quốc tế ISO (trong đó có hệ thống các quy trình thực hiện nghiệp vụ).
Bốn là, thường xuyên thông tin định hướng cho cán bộ, phóng viên Tạp chí Xây dựng Đảng những vấn đề thời sự bức xúc trong công tác xây dựng, chỉnh đốn Đảng. Tạo điều kiện thuận lợi cho cán bộ, phóng viên Tạp chí tiếp xúc, hiểu sâu, phản ánh mọi vấn đề trong công tác tổ chức xây dựng đảng; không để có “vùng cấm” trong nghiên cứu, phản ánh về công tác tổ chức xây dựng đảng. Ngoài nguồn chính là các chương trình, kế hoạch hoạt động của Ban Tổ chức Trung ương, rất cần có kênh từ các ban tổ chức các bộ, ngành, tỉnh, thành uỷ, từ những người trực tiếp làm công tác tổ chức-cán bộ phản ánh về những vấn đề nảy sinh từ thực tế cần tháo gỡ; kênh phản hồi từ đông đảo bạn đọc, đảng viên trong Đảng. Biết bạn đọc cần gì, Tạp chí kịp thời đáp ứng yêu cầu ấy bằng bài viết của chính phóng viên Tạp chí và các cộng tác viên.
Năm là, có kế hoạch đào tạo, nâng cao chất lượng của đội ngũ cán bộ, phóng viên, tạo điều kiện thuận lợi về cơ sở vật chất-kỹ thuật để họ nâng cao khả năng tác nghiệp cũng như chất lượng tác phẩm. Kiên quyết đưa những người không đủ phẩm chất, năng lực ra khỏi cơ quan. Thực hiện tốt các quy định của Đảng về bổ nhiệm, miễn nhiệm, khen thưởng, kỷ luật cán bộ.
Sáu là, bản thân mỗi cán bộ, phóng viên của Tạp chí không ngừng tự đào tạo, bồi dưỡng phẩm chất chính trị, trình độ nghiệp vụ, năng lực chuyên môn, đạo đức nghề nghiệp.
Bảy là, tận dụng có hiệu quả lợi thế của Tạp chí Xây dựng Đảng điện tử.

Lê Thuỷ
Tạp chí Xay dựng Đảng